Ανομία: Δημοκρατία στο Απόσπασμα

Στην Ελλάδα κάνουμε το λάθος να συγχέουμε τη δημοκρατία με την ελευθερία. Νομίζουμε πως δημοκρατία σημαίνει την (ή εξαντλείται στην) ελευθερία λόγου. Βεβαίως η δημοκρατία προϋποθέτει την ελευθερία του λόγου (καθώς και όλες τις άλλες ελευθερίες που κατοχυρώνει το σύνταγμα στο κεφάλαιο περί ατομικών δικαιωμάτων). Όμως δημοκρατία είναι πολύ περισσότερο. Είναι το πολίτευμα στο οποίο ο λαός
(“δήμος”) έχει την δύναμη και εξουσία (“κράτος”) όχι απλώς να μιλεί και να διαλογίζεται, αλλά προπαντός να αποφασίζει και να πράττει. Η ελευθερία λόγου μόνη της δεν σημαίνει πως έχουμε δημοκρατία, αν πάνω από όλα δεν διασφαλίζεται η ελευθερία της συλλογικής πράξης.

Η δημοκρατία πέρα από την ελευθερία προϋποθέτει και κάτι εξίσου σημαντικό που το ξεχνούμε: τη σιδηρά πειθαρχία, που είναι η άλλη όψη της ελευθερίας. Απόκλιση από την κείμενη δημοκρατική διαδικασία στη λήψη αποφάσεων, από τη μια, ή ολιγωρία στην εφαρμογή τους, από την άλλη, ακυρώνει την δημοκρατική πράξη, και άρα αλλοιώνει το χαρακτήρα του πολιτεύματος, οσοδήποτε κι αν εξακολουθούμε να είμαστε απόλυτα ελεύθεροι να κουβεντιάζουμε, διότι η αληθινή εξουσία βρίσκεται στις πράξεις, όχι στα λόγια. Ελευθερία λόγου αν ακολουθείται από ασυνεπή, ή άναρχη πράξη δεν συνθέτουν δημοκρατία, αλλά αναρχία. Η δε αναρχία είναι ο χειρότερος εχθρός της δημοκρατίας διότι υπό το επικάλημμα της ελευθερίας λόγου, ντύνει ψευδεπίγραφα ως δημοκρατία κάτι που καμία σχέση δεν έχει με δημοκρατία, και τελικά δυσφημεί την ουσία της δημοκρατίας και υπονομεύει την πίστη του ίδιου του λαού σε αυτήν. Άρα η σιδηρά πειθαρχία στην εφαρμογή των ελευθέρως αποφασισθέντων είναι εξίσου απαραίτητη όσο η ελευθερία του λόγου που διασφαλίζει το ελεύθερο της λήψης των σχετικών αποφάσεων.

Αλίμονο, η καθημερινή εικόνα είναι αποκαρδιωτική. Άτομα και μειοψηφίες, από τους λιμενεργάτες μέχρι τους πρυτάνεις των πανεπιστημίων, περιφρονούν τους νόμους. Δημόσιες αρχές αμελούν την εφαρμογή τους. Η δικαιοσύνη αρνησιδικεί. Η πολιτεία, δηλαδή το συμβόλαιο πολιτισμένης συνύπαρξης των πολιτών, είναι σε κρίση. Το αστικό περιβάλλον, ιδιαίτερα της πόλης μας, του Ηρακλείου, είναι απογοητευτικό. Μόνιμα και συστηματικά τροχοφόρα σταθμεύουν παράνομα. Η σχετική σήμανση είναι σκέτη κοροϊδία, την οποία κανείς δε σέβεται. Μόνιμα και συστηματικά δημόσιοι και ιδιωτικοί χώροι λεηλατούνται με γκραφίτι. Παραβιάζονται οι κανόνες κοινής ησυχίας. Δημόσιοι χώροι καταλαμβάνονται στο όνομα παντοειδών τάχα λαϊκών κινητοποιήσεων. Μόνιμα και συστηματικά παραβιάζονται οι κανόνες για την απαγόρευση του καπνίσματος. Ανεγείρονται αυθαίρετες οικοδομές. Πεζόδρομοι καταπατούνται από τροχοφόρα, ή από επιχειρηματίες με τραπεζοκαθίσματα. Μόνιμα και συστηματικά παραβιάζονται ακόμη και οι πιο αυστηρές διατάξεις του κώδικα οδικής κυκλοφορίας, με επικίνδυνες προσπεράσεις, κατανάλωση ουσιών κλπ, ενώ πλημμελής ή ανόητη είναι η σήμανση των οδών, ασαφείς ή παραπλανητικές οι διαγραμμίσεις και ανύπαρκτη η συντήρηση και εποπτεία. Μόνιμη και συστηματική είναι η απουσία του κράτους και της αστυνομίας από το κέντρο, τις γειτονιές, τους αυτοκινητόδρομους.

Η εικόνα που αποκομίζει ένας επισκέπτης είναι εικόνα απόλυτου χάους, αναρχίας, βρωμιάς, διάχυτης παραβατικότητας, ανυπαρξίας κράτους, τάξης, πολιτισμού. Ο επισκέπτης παίρνει το μήνυμα πως βρίσκεται σε ζούγκλα όπου όλα επιτρέπονται. Η χαμηλής έντασης παραβατικότητα και η προς αυτήν διάχυτη ανοχή αποκτούν μιμητές, και το πράγμα εξελίσσεται σε χιονόμπαλα που καταλήγει στο οργανωμένο έγκλημα. Ένα περιβάλλον τάξης και νομιμότητας υποβάλει ένδοθεν μία συστολή και επιβάλει έξωθεν μία πειθαρχία. Αντίθετα ένα περιβάλλον ανομίας αναστέλει την όποια συστολή, οδηγεί σε εκφυλιστικές άναρχες συμπεριφορές, σε εκτροπή, προσωπική και κοινωνική και σε έξαρση της βίας.

Επιστημονικές έρευνες καταδεικνύουν την αιτιακή σχέση ανάμεσα στην ανοχή σε χαμηλής έντασης παραβατικότητα και την έξαρση της βίας και της σκληρής εγκληματικότητας. Όταν κάποιος καταφανώς μπορεί ατιμώρητα να εισβάλει εποχούμενος σε ένα πεζόδρομο, να περνά με κόκκινο, ή να ανεβαίνει ανάποδα το μονόδρομο, ή να πετάει κάτω σκουπίδια, ή να μουτζουρώνει τοίχους, να καταλαμβάνει δημόσια κτίρια και αυταρχικά να αναστέλλει δημόσια υπηρεσία, ή να εμπορεύεται χωρίς άδεια, ή να επαιτεί, ή να καπνίζει σε δημόσιους χώρους, ή να μην εκδίδει αποδείξεις, ή να απαιτεί γρηγορόσημο, τότε όλοι θα πράττουν όμοια και χειρότερα, ο σεβασμός στον συνάνθρωπο, που εκφράζεται με το σεβασμό σε κωδικοποιημένους κανόνες συμπεριφοράς, πάει περίπατο, οι διενέξεις για μικρά και ασήμαντα υποκαθιστούν την αβρότητα, η συνεπαγόμενη χυδαιότητα προάγει την καθημερινή ένταση και επιθετικότητα και η γενικευμένη ανέλεγκτη επιθετικότητα και απειθαρχία οδηγούν τελικά στη βία και το έγκλημα, και τελικά στο οργανωμένο έγκλημα, με συνέπεια τον εκφυλισμό των κοινωνικών δομών και το βαρβαρισμό.

Βεβαίως εξακολουθούν να υπάρχουν νησίδες πολιτισμού. Ατομικές συμπεριφορές που ακόμη συγκινούν ή παραδειγματίζουν. Τέτοια δείγματα ανώτερου πολιτισμού και ανθρωπιάς, ανθρώπων που νοιάζονται ακόμη, βλέπει κανείς πολλά αλλά συνήθως πίσω από κλειστές πόρτες, σεμνά και χωρίς τυμπανοκρουσίες, αδιόρατα στους πολλούς. Αντίθετα η κοινή θέα, αυτό που εισπράττει κανείς όταν περιδιαβαίνει την πόλη, όταν οδηγεί στους δρόμους μας, όταν κινείται στο δημόσιο χώρο, είναι άκρως αποκαρδιωτική, παρ’ όλες τις βελτιώσεις στις υποδομές (πεζοδρομήσεις, διανοίξεις οδών κλπ) των τελευταίων ετών. Η εικόνα αστυνομικών στο αεροδρόμιο να καπνίζουν, να τρώνε, να χαριεντίζονται σε ώρα υπηρεσίας, μπροστά στο κοινό είναι εικόνα ενδεικτική της γενικότερης χαλάρωσης. Ενδεικτική παρακμιακής νοοτροπίας, που στερείται πειθαρχίας, οργάνωσης, εγρήγορσης, και που βεβαίως σχολιάζεται χλευαστικά από τους ξένους, που το θεωρούν μάλιστα αξιοθέατο, άξιο φωτογράφισης, ως εκκεντρικό ή πρωτοφανές.

Αυτή όμως η χαλάρωση και απειθαρχία, αυτή η διάχυτη ανομία και η πάνδημη ανοχή στην ανομία, οδηγούν στην υπονόμευση και αποδόμηση της δημοκρατίας μας και των θεσμών στους οποίους αυτή στηρίζεται. Η αναρχία, ως ψευδαίσθηση ελευθερίας, ματαιώνει την αληθινή ελευθερία ενός λαού στερώντας του την ικανότητα να κρατά πραγματικά τη μοίρα του στα χέρια του, αφού η όποια δημοκρατική απόφαση, εφόσον αποβάλλει εν τοις πράγμασι το δεσμευτικό της χαρακτήρα, υποβαθμίζεται σε απλή και τελικά αδιάφορη έκφραση γνώμης. Η ανομία αποτελεί τη χειρότερη και διαρκή κατάλυση της λαϊκής κυριαρχίας. Η περιφρόνηση της εφαρμογής των νόμων υποβιβάζει το πολίτευμα μας σε φαύλη φλύαρη οχλαγωγία μάλλον, παρά φωτισμένη εργώδη δημοκρατία. Χωρίς επιβολή του νόμου και αποκατάσταση της δημοκρατικής τάξης δεν μπορεί να υπάρξει αποτελεσματική διοίκηση ούτε προκοπή.

Κανείς λαός που συμβιβάζεται με την ασέβεια στους νόμους δεν μπορεί να ισχυρίζεται πως είναι αληθινά δημοκρατικός. Όμως για τον ελληνικό λαό, που χάρισε τη δημοκρατία στον κόσμο, μια τέτοια κατάσταση είναι πραγματικά αφόρητη, είναι προσβολή στην ιστορία μας και τις ιερές αρχαίες μας παραδόσεις, αλλά και ουσιώδες εμπόδιο στην παρούσα προσπάθεια για υπέρβαση της κρίσης. Η κατάλυση της δημοκρατίας είναι το διαρκές έγκλημα που τελείται όχι από αδιόρατες υποχθόνιες δυνάμεις που εποφθαλμιούν τάχα το πολίτευμα μας, αλλά καθημερινά από τον καθένα από εμάς, τον κάθε πολίτη ξεχωριστά, που είτε παρανομούμε, είτε ανεχόμαστε την άνομη συμπεριφορά του διπλανού. Η προάσπιση και σωτηρία της δημοκρατίας επίσης αρχίζει από εμάς, τον καθένα πολίτη ατομικά. Εφόσον αναλάβουμε τις ευθύνες μας και αλλάξουμε τους εαυτούς μας. Διότι μόνο έτσι μπορούμε να αλλάξουμε και τους άλλους γύρω μας και τον κόσμο όλο.