- Η δικαστής Cherie Booth (σύζυγος του Tony Blair) εγκαλείται διότι ανέστειλε την εκτέλεση ποινής για απρόκλητη σωματική βλάβη με το αιτιολογικό ότι ο δράστης “είναι θρησκευόμενος” και συνεπώς “γνωρίζει” ότι η πράξη του ήταν λάθος.
- Tο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αποφαίνεται (σε Τουρκική υπόθεση) ότι η (έστω και προαιρετική) αναγραφή του θρησκεύματος στην ταυτότητα αποτελεί καταπάτηση του δικαιώματος ανεξιθρησκείας.
Οι δύο άσχετες μεταξύ τους ειδήσεις εγείρουν ένα κοινό θέμα, δηλαδή το κατά πόσο η επίσημη πολιτεία επιτρέπεται να υπεισέρχεται με τον ένα ή άλλο τρόπο σε θέματα που άπτονται της θρησκευτικής συνείδησης των πολιτών και κατά πόσο είναι επιτρεπτό η πολιτεία είτε να μεροληπτεί, είτε ακόμη και να αποτυγχάνει στην υποχρέωση πλήρους και ενεργητικής ουδετερότητας επί του θέματος (όχι απλώς να είναι αλλά και να φαίνεται ότι είναι ουδέτερη).
Το θέμα είναι φιλοσοφικό (και άρα εξόχως πολιτικό). Αφορά την ουσία της ισορροπίας ανάμεσα στην δημόσια και ιδιωτική σφαίρα. Μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: πού σταματά ο συλλογικός αυτοκαθορισμός έναντι του ατομικού αυτοκαθορισμού, και αντιστρόφως. Μπορεί ο κρατικός καταναγκασμός και η επίσημη έκφραση συλλογικής οργάνωσης, ήτοι η κρατική μηχανή, να χρησιμοποιείται προς διεμβολισμό και διάβρωση (έστω και έμμεσα) της ιδιωτικής σφαίρας ώστε να ανατρέπει το δικαίωμα ατομικού αυτοκαθορισμού σε θέματα επέκεινα του δημόσιου βίου;
Το ερώτημα από το φιλοσοφικό πεδίο παρουσιάζεται πρακτικά ως εξής: Αν σε μια χώρα η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών ασπάζεται μια συγκεκριμένη θρησκεία και ταυτόχρονα θεωρεί ότι αυτό αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο της συλλογικής συνείδησης, έκφρασης και ταυτότητάς της, δικαιούται αυτή η πλειοψηφία να θέσει τον (υπ’ αυτής ελεγχόμενο) κρατικό μηχανισμό στην υπηρεσία της προβολής, κατοχύρωσης και επισημοποίησης αυτού του εικαζόμενου στοιχείου συλλογικής ταυτότητας, ή μήπως πρέπει να λάβει υπ’ όψη την επίπτωση αυτής της πράξης στο δικαίωμα αυτοκαθορισμού της ιδιωτικής σφαίρας των μελών της μειοψηφίας;
Η φιλελεύθερη σκέψη (που για μένα αποτελεί την μόνη σωστή, ηθική και ανθρωπιστική, συνεπώς και “θεάρεστη” προσέγγιση) καταλήγει ότι η διάβρωση της ιδιωτικής σφαίρας προς όφελος της δημόσιας μόνο κατ’ ελάχιστη εξαίρεση μπορεί να συγχωρείται και μόνο αφού καταδειχθεί ότι το θέμα άπτεται πραγματικά της δημόσιας σφαίρας (όπως για παράδειγμα άπτεται της δημόσιας σφαίρας το ποιός πληρώνει φόρους, το ποιός παίρνει και πόση σύνταξη, το ποιός ψηφίζει, το ποιός λαμβάνει δημόσιες υπηρεσίες, παιδεία, υγειονομική περίθαλψη, το ποιός λαμβάνει την ιθαγένεια κλπ).
Η τοποθέτηση εκάστου ατόμου απέναντι σε θέματα θρησκευτικότητας αποτελεί τελικώς ζήτημα ιδιωτικό, έστω κι αν η λατρεία συχνά γίνεται δημόσια (ο δημόσιος χαρακτήρας της θρησκευτικής λατρείας προστατεύεται επίσης από διάφορα ατομικά δικαιώματα όπως το δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση, το δικαίωμα στη συνεύρεση κλπ, ασχέτως αν ενίοτε γίνεται ενάντια στην υποκείμενη θρησκευτική διδασκαλία, πχ του Ιησού, ο οποίος καταδίκαζε τη δημόσια, επιδεικτική λατρεία). Ο συχνά και κατ’ επιλογή δημόσιος χαρακτήρας της θρησκευτικής λατρείας δεν αναιρεί το γεγονός ότι η υποκείμενη θρησκευτική συνείδηση σε κάθε περίπτωση είναι μια καθαρώς ιδιωτική διανοητική υπόθεση. Εφόσον λοιπόν η θρησκευτικότητα είναι αντικειμενικά υπόθεση κατ’ ουσίαν ιδιωτική, τότε οι δημόσιοι θεσμοί οφείλουν (σε μια φιλελεύθερη και δημοκρατική κονωνία) να απέχουν εντελώς από το να τοποθετούνται καν επί του θέματος. Με άλλα λόγια, οφείλει η πολιτεία να είναι αυστηρώς ουδέτερη ως προς τέτοια θέματα. Οφείλει να είναι, και να φαίνεται πως είναι με τα μάτια δεμένα, ακριβώς όπως και η θεά Δίκη των αρχαίων Ελλήνων.
Άλλο είναι η προστασία της θρησκευτικής (ή α-θρησκευτικής) έκφρασης, η οποία προστασία επίσης είναι υποχρέωση της πολιτείας στα πλαίσια του γενικού καθήκοντος για την διασφάλιση και προστασία εν γένει των ατομικών δικαιωμάτων, και άλλο η επί της ουσίας ουδετερότητα της πολιτείας επί του προκειμένου.
Πρακτικά, αν σε μια χώρα 10 εκατομμύρια κάτοικοι είναι θρησκευόμενοι, όλοι αυτοί οφείλουν να σεβαστούν τον ένα και μοναδικό κάτοικο που για τον οποιονδήποτε λόγο κλίνει στην αντίθετη κατεύθυνση, και οφείλουν να αποδεχθούν την υποχρέωση της πολιτείας (ασχέτως πλειοψηφίας) να απόσχει από το να θέτει καν το ζήτημα και να ασκεί έμμεσο ή άμεσο επηρεασμό ή χειρότερα, καταναγκασμό, στα μέλη της μειοψηφίας. Τα ατομικά δικαιώματα δεν υπόκεινται σε πλειοψηφικές ποσοστώσεις. Το δικαίωμα του ενός να θρησκεύεται διαφορετικά (ή καθόλου) είναι απολύτως ισότιμο με το δικαίωμα των εκατομμυρίων να πράττουν κατά το γενικώς πραττόμενο. Η άσκηση αμφότερων των δικαιωμάτων προϋποθέτει κατ’ ανάγκη την πλήρη ουδετερότητα της πολιτείας. Και ως ουδετερότητα νοείται η ενεργητική αποχή από την ουσία των ατομικών επιλογών, παράλληλα με την ενεργητική παρουσία επί του πλαισίου, το οποίο διασφαλίζει τη δυνατότητα ακώλυτης και ανεπηρέαστης άσκησης αυτών των επιλογών από το κάθε άτομο.
Αυτό είναι το νόημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (τελικώς του φιλελευθερισμού). Το άτομο σε ορισμένα θεμελιακά θέματα χαίρει πλήρους ασυλίας από τις ορέξεις της πλειοψηφίας. Η μεγαλύτερη πολιτική κατάκτηση του σύγχρονου πολιτισμού (που τελικώς τον διακρίνει ως ανώτερο ποιοτικά από κάθε προηγούμενο) είναι ότι η προστασία της ζωής, της ελευθερίας, της αξιοπρέπειας, της θρησκευτικής ελευθερίας και των άλλων θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν υπόκειται στο νόμο της πλειοψηφίας. Οι αρχαίοι Έλληνες ανακάλυψαν τη Δημοκρατία, όμως πέρασαν χιλιετίες μέχρις ότου η ανθρωπότητα ανέπτυξε τον αναγκαίο σύντροφο και εξισορροπιστή της Δημοκρατίας, που είναι ο φιλελευθερισμός και τα ατομικά δικαιώματα.
Στην αρχαία Αθήνα η Εκκλησία του Δήμου είχε εξουσία ζωής ή θανάτου επί των πολιτών και θανάτωσε τον Σωκράτη διότι τόλμησε να έχει (διαφορετική) άποψη επί ενός ιερού για την πλειοψηφία θέματος και εισήγαγε τάχα καινά δαιμόνια (νέους θεούς). Η Αθηναϊκή Δημοκρατία ήταν μεν άμεση δημοκρατία, όμως ήταν ολοκληρωτική και αντι-φιλελεύθερη (υπό την έννοια ότι δεν αναγνωρίζονταν τα ατομικά δικαιώματα) καθώς η ιδιωτική σφαίρα ήταν απροστάτευτη ως ξέφραγο αμπέλι στις επιβουλές της δημόσιας σφαίρας. Το ότι η έκφραση της δημόσιας σφαίρας στην αρχαία Ελλάδα ήταν τουλάχιστο δημοκρατική αποτελούσε βεβαίως μια καταρχήν σημαντικότατη κατάκτηση που έθετε τον Ελληνισμό στην πρωτοπορεία εκείνης της εποχής, όμως η ιδέα του φιλελευθερισμού ήταν ακόμη ανήκουστη, και αυτό καταδεικνύεται και από την τελική στάση του ίδιου του Σωκράτη, ο οποίος μέχρι τέλους (ως γνήσιο τέκνο της πόλης του και της εποχής του) θεωρούσε απαραβίαστο καθήκον την υποταγή στους νόμους της πολιτείας, ακόμη και αν η πολιτεία με λάθος εφαρμογή λάθος νόμων του στερούσε το δικαίωμα στην ελεύθερη σκέψη και στην ελεύθερη έκφραση και τελικώς στην ίδια τη ζωή. Πιο προχωρημένος ίσως ήταν ο Σοφοκλής που διστακτικά και ποιητικά για πρώτη φορά έθετε στις τραγωδίες του (ιδίως στην Αντιγόνη) ζητήματα σύγκρουσης του ιδιωτικού με το δημόσιο και για πρώτη φορά έθετε σε αμφισβήτηση την παντοδυναμία ή το αλάνθαστο του δημόσιου πραγματευόμενος πρωτοφανείς ιδέες φυσικού δικαίου. Πέρασαν αιώνες όμως μέχρι αυτό να λάβει πολιτική και θεσμική έκφραση μέσα από την ανάπτυξη και ανάδειξη των ατομικών δικαιωμάτων.
Οι σύγχρονοι πολιτισμένοι λαοί, θέτουν αναγκαίους φραγμούς στην δύναμη των πολλών να χειραγωγούν τους λίγους. Η ιδιωτική σφαίρα είναι σήμερα εξασφαλισμένη από την τάση στραγγαλισμού της από τη δημόσια σφαίρα. Και αυτό ήταν κατάκτηση του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και του λεγόμενου Δυτικού πολιτισμού, που έκτισε επάνω στην κλασσική αρχαιότητα, αλλά ουσιαστικά είναι κατάκτηση των τελευταίων 50-60 χρόνων (δυστυχώς όχι ακόμη παγκόσμια κατάκτηση).
Ο φιλελευθερισμός δεν προϋποθέτει τη δημοκρατία ούτε πρέπει να συγχέεται προς αυτή. Υπήρξαν και απόλυτες μοναρχίες οι οποίες ήταν υποτίθεται φιλελεύθερες, αφού αναγνώριζαν ατομικά, πλην όμως όχι πολιτικά δικαιώματα στο άτομο (οι λεγόμενες “πεφωτισμένες” δεσποτίες). Υπήρξαν όπως είδαμε και δημοκρατίες οι οποίες δεν ήταν καθόλου φιλελεύθερες αφού δεν αναγνώριζαν καν την ιδιωτική σφαίρα. Είναι όμως τελικά το πάντρεμα της δημοκρατίας και του φιλελευθερισμού που είναι η ύψιστη κατάκτηση στην ιστορία του πολιτισμού μας (αν και αποτελεί ακόμη ανεκπλήρωτο στόχο για πολλούς λαούς). Έτσι παρότι δημοκρατία και φιλελευθερισμός είναι έννοιες διακριτές και μπορούν να υπάρξουν (εν μέρει έστω) ανεξάρτητα η μία από την άλλη, ίσως είναι ορθό να παρατηρεί κανείς ότι ένα πολίτευμα δεν μπορεί να είναι γνήσια δημοκρατικό αν δεν είναι και γνήσια φιλελεύθερο, ούτε και μπορεί να είναι γνήσια φιλελεύθερο αν δεν είναι γνήσια δημοκρατικό. Το σήμα κατατεθέν του σύγχρονου (Δυτικού λεγόμενου) πολιτσμού είναι ακριβώς το πάντρεμα δημοκρατίας και φιλελευθερισμού.
Ο φιλελευθερισμός είναι το ανάχωμα στον κάθε ολοκληρωτισμό. Η έννοια του ολοκληρωτισμού εσφαλμένα συγχέεται με κάποιας μορφής απολυταρχία ή δικτατορία. Όμως η χειρότερη μορφή ολοκληρωτισμού, είναι εκείνη η μορφή ήπιου και συγκεκαλυμμένου ολοκληρωτισμού, που περνάει απαρατήρητη κάτω από τα ραντάρ και πολιτικά αντανακλαστικά μας, είναι η τάση των συντριπτικών (δημοκρατικών) πλειοψηφιών να συνθλίβουν στο όνομα της δημοκρατικής αρχής (ή της όποιας απόλυτης συλλογικής αλήθειας) τα άτομα που επιλέγουν να διαφέρουν και να αυτοεντάσσονται στην μειοψηφία.
- Ολοκληρωτισμός είναι η οποιαδήποτε αναιτιολόγητη διάβρωση της ιδιωτικής σφαίρας από την επίσημη πολιτεία, και άρα
- είναι ολοκληρωτισμός η απόδοση δικαιοσύνης στο όνομα της θρησκείας,
- ολοκληρωτισμός είναι η απαίτηση της όποιας πλειοψηφίας να αναγράφεται το θρήσκευμα στις ταυτότητες.
- Ολοκληρωτισμός είναι κάθετι που στρέφεται σε βάρος του δικαιώματος του ατόμου για ανεπηρέαστο ένδοθεν αυτοπροσδιορισμό του.
- Το δικαίωμα αυτοδιάθεσης δεν είναι μόνο εθνικό δίκαιο, αλλά και δίκαιο ατομικό.
- Η αναγόρευση (και μάλιστα συνταγματική αναγόρευση) της όποιας θρησκείας ως επίσημης θρησκείας του όποιου κράτους, είναι πράξη βαθύτατα ολοκληρωτική και αντι-φιλελεύθερη (ασχέτως αν, ή ιδίως αν εκφράζει την όποια πρόσκαιρη ή διαχρονική πλειοψηφία) και ασχέτως αν συνοδεύεται από το φτηνό υποκατάστατο κάποιας μορφής διακηρυγμένης ανεξιθρησκείας.
Ο πλήρης χωρισμός εκκλησίας και κράτους είναι άρα μόνο η αρχή. Η πλήρης θρησκευτική ουδετερότητα του επίσημου κράτους είναι το ζητούμενο. Ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός (που ακόμη διακαώς προσμένουμε στη χώρα μας) δεν θα φτάσει ποτέ στην Ελλάδα, αν η Ελλάδα δεν επανασυστήσει εκ βάθρων ένα νέο ΟΥΔΕΤΕΡΟ ΚΡΑΤΟΣ (secular state). Το σύνταγμα του 1975 (ως ισχύει σήμερα μετά από σειρά μεταρρυθμίσεων), ως αυστηρό λεγόμενο σύνταγμα, δεν επιτρέπει την αναθεώρηση των σχετικών (περί “επισήμου θρησκείας”) διατάξεων (των επιλεγόμενων και θεμελιωδών διατάξεων). Άρα το μέγα ζητούμενο για την ανασύσταση της Ελληνικής πολιτείας είναι η ψήφιση νέου συντάγματος και άρα η σύγκληση συντακτικής πια και όχι αναθεωρητικής συνελεύσεως.
Για άλλους λόγους, το λαϊκό αίτημα του 1910/11 προς το Βενιζέλο για Συντακτική (και όχι Αναθεωρητική) βουλή είναι ακόμη επίκαιρο. Ήταν λάθος του Βενιζέλου τότε που ανέβαλε τις ρήξεις και που τελικώς δεν προχώρησε στις αλλαγές που ο Κεμάλ έκανε στην άλλη όχθη του Αιγαίου.
Σήμερα, το τέλος της μεταπολίτευσης με την δημοσιονομική κατάρρευση και την απαξίωση των επιλογών της τελευταίας τριακονταετίας, απαιτεί μια νέα θεσμικά αρχή. Ο κύκλος των διστακτικών φιλελεύθερων συνταγματικών μεταρυθμίσεων του 1843, 1863, 1911, 1952, 1975 πρέπει επιτέλους να κλείσει. Γιατί βεβαίως το σύνταγμα του 1975 έχει ήδη ξεπεραστεί από τα πράγματα, έχει ολοκληρώσει την προσφορά του και έχει εξαντλήσει το ρόλο του και αποτελεί με τη σειρά του τροχοπέδη στην σωτηρία και ανάπτυξη του έθνους. Αναχρονισμοί όπως η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων και η απαγόρευση στα ιδιωτικά πανεπιστήμια είναι μόνο δύο από τα πολλά ακανθώδη θέματα που χρειάζονται προοδευτικές καθαρές και φιλελεύθερες λύσεις εδώ και τώρα, και τα οποία προϋποθέτουν την ανα-Σύνταξη της χώρας. Η όποια ανα-Σύνταξη πρέπει όμως να περνάει μέσα από την πλήρη και οριστική οριοθέτηση του άβατου της ιδιωτικής σφαίρας με την ολοκλήρωση της φιλελεύθερης μεταρρύθμισης και στη χώρα μας.
Ήρθε ο καιρός να απελευθερώσουμε τις δημιουργικές δυνάμεις του Ελληνισμού. Ήρθε ο καιρός να επανατοποθετήσουμε τον Ελληνισμό στην παγκόσμια πολιτική πρωτοπορεία.
Ήρθε ο καιρός να χτίσουμε από την αρχή.
No comments:
Post a Comment