Σύμφωνα με στοιχεία της παγκόσμιας τράπεζας που δημοσιεύει ο Economist στο τεύχος της 3ης Μαρτίου (και αναδημοσίευσε η Καθημερινή στις 19 Μαρτίου ασχολίαστα) ο αριθμός των ανθρώπων παγκοσμίως που ζουν κάτω από το απόλυτο όριο φτώχιας (με εισόδημα κάτω από $1,25 δολάρια την ημέρα) έχει μειωθεί παρά την πρόσφατη κρίση και παρά την αύξηση της τιμής των τροφίμων.
Εκτιμήσεις μάλιστα για το 2010 δείχνουν πως ο σχετικός δείκτης βρίσκεται στα μισά επίπεδα σε σχέση με το 1990. Εντυπωσιακότατες είναι οι σχετικές επιδώσεις της Κίνας, η οποία “σήκωσε” 660 εκατομμύρια ανθρώπων πάνω από το απόλυτο όριο της φτώχιας, όπου το 1980 77% του πληθυσμού της ζούσαν κάτω από το όριο αυτό, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό το 2008 έχει κατρακυλήσει στο 14%. Αντίστοιχη, αν και κάπως μικρότερη βελτίωση έχει επιτελεστεί και στην Λατινική Αμερική, καθώς και για πρώτη φορά, τα τελευταία χρόνια ακόμη και στην Αφρική.
Εκτιμήσεις μάλιστα για το 2010 δείχνουν πως ο σχετικός δείκτης βρίσκεται στα μισά επίπεδα σε σχέση με το 1990. Εντυπωσιακότατες είναι οι σχετικές επιδώσεις της Κίνας, η οποία “σήκωσε” 660 εκατομμύρια ανθρώπων πάνω από το απόλυτο όριο της φτώχιας, όπου το 1980 77% του πληθυσμού της ζούσαν κάτω από το όριο αυτό, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό το 2008 έχει κατρακυλήσει στο 14%. Αντίστοιχη, αν και κάπως μικρότερη βελτίωση έχει επιτελεστεί και στην Λατινική Αμερική, καθώς και για πρώτη φορά, τα τελευταία χρόνια ακόμη και στην Αφρική.
Όμως τί σημαίνουν αυτά τα στοιχεία; Πώς εξηγείται αυτή η ανέλπιστη βελτίωση την ίδια στιγμή που η Δύση βυθίζεται στην κρίση και την υπερχρέωση, και την ίδια στιγμή που η Ελλάδα για παράδειγμα βιώνει τη βαθύτερη οικονομική κρίση της πρόσφατης ιστορίας της;
Θα ήταν σκόπιμο βεβαίως να αναγνωστούν αυτά τα στοιχεία παράλληλα με άλλα. O Economist στην ηλεκτρονική έκδοση επίσης δημοσιεύει[1] ένα διαδραστικό χάρτη που δείχνει το επίπεδο και την εξέλιξη του κρατικού χρέους παγκοσμίως (κόκκινες περιοχές δείχνουν ψηλό χρέος, πράσινες δείχνουν χαμηλό χρέος). Η δυτική Ευρώπη και η βόρεια Αμερική είναι “κόκκινες”. Αντίθετα αναπτυσσόμενες χώρες όπως η Κίνα είναι “πράσινες”.
Η ανάγνωση αυτών των στοιχείων δεν μπορεί να είναι μονοδιάστατη, και η σε βάθος κατανόηση τους απαιτεί οπωσδήποτε πολύ εξειδικευμένη ανάλυση και προηγμένα στατιστικά μοντέλα. Όμως αν κάποιος ήθελε να διακινδυνεύσει μια καταρχήν παρατήρηση αυτή έχει να κάνει με το αναπόδραστο γεγονός ότι τελικά η παγκοσμιοποίηση και το άνοιγμα των διεθνών αγορών τις τελευταίες δεκαετίες έχει οδηγήσει σε ένα έστω μικρό βαθμό παγκόσμιας ανακατανομής πλούτου υπέρ των φτωχώτερων, εκείνων που ζουν κάτω από το απόλυτο όριο φτώχιας, στους οποίους το άνοιγμα των αγορών επέτρεψε να έρθουν στο προσκήνιο και να διεκδικήσουν συμμετοχή στο παγκόσμιο οικονομικό γίγνεσθαι, σε αντίθεση με τα κοινώς νομιζόμενα και προπαγανδιζόμενα, από τους τυφλούς πολέμιους των αγορών και του καπιταλισμού.
Πράγματι μια έκφραση του συρμού είναι αυτή περί της τάχα “κινεζοποίησης” που έχει στο λεξιλόγιο μας εκλάβει περίπου την έννοια της εξαθλίωσης, προς την οποία υποτίθεται μας ωθεί η τρόικα και οι αγορές. Η αλήθεια είναι ακριβώς αντίστροφη. Η Κίνα με τους φτωχώτερους ακτήμονες αγρότες στον κόσμο, άνοιξε τις πύλες της στις αγορές, ενστερνίστηκε τον καπιταλισμό, αξιοποίησε τη φτηνή εργασία, προσέλκυσε τεράστιες εσωτερικές και διεθνείς επενδύσεις, δημιούργησε απίστευτη βιομηχανική παραγωγή, ανέπτυξε μια ανεπανάληπτα εξωστρεφή οικονομία βασιζόμενη στις εξαγωγές φτηνών βιομηχανικών προϊόντων, δημιούργησε υπεραξίες και πλεονάσματα, κατέκτησε τις διεθνείς αγορές, άνοιξε εκατομμύρια θέσεις εργασίας στο εσωτερικό, έναντι χαμηλών μεν (σε σχέση με τη Δύση) αλλά σταθερά αυξανόμενων αμοιβών, που πάντως είναι αμοιβές πολύ ψηλότερες σε σχέση με τα προηγούμενα εισοδήματα που αυτοί οι εργάτες (πρώην ακτήμονες αγρότες) πραγματοποιούσαν, με αποτέλεσμα σταδιακά όλοι αυτοί να ανέλθουν πάνω από το απόλυτο όριο φτώχιας, και να ελπίσουν για πρώτη φορά ότι οι συνθήκες και της δικής τους ζωής μπορεί να συνεχίσουν να βελτιώνονται.
Στον αντίποδα η Δύση, με την ακριβή εργασία, και τις δημοκρατικές κατακτήσεις, με τον ευδαιμονισμό (που στις ΗΠΑ έχει τη μορφή χαμηλών φόρων ενώ στην Ευρώπη έχει τη μορφή υψηλών προνοιακών παροχών) βρέθηκε τα τελευταία 30 χρόνια σε μειονεκτική θέση, αντιμέτωπη αφενός με αυξανόμενη πίεση των εκλογέων για άμεσες παροχές και βελτίωση συνθηκών ζωής, που μεταφραζόταν σε καταναλωτισμό (ιδιωτικό και δημόσιο) και στο παρεπόμενο του καταναλωτισμού, ήτοι την υπερχρέωση (ιδιωτική και δημόσια), και αφετέρου αντιμέτωπη με εμπορική πίεση από τις περισσότερο ανταγωνιστικές οικονομίες της Ανατολής. Τα εμπορικά πλεονάσματα του ενός ήταν μοιραία εμπορικά ελλείμματα του άλλου. Η εξωστρέφια του ενός, ήταν μοιραία η εσωστρέφια του άλλου. Τα καταναλωτικά αγαθά έρρεαν από την Ανατολή στη Δύση, ενώ τα χρήματα και ο πλούτος προς την άλλη κατεύθυνση. Το κοντέηνερς ταξιδεύουν γεμάτα προς τη Δύση και επιστρέφουν άδεια προς την Ανατολή. Αντίστροφη πορεία έχουν οι χρηματορροές. Αυτό δεν είναι βέβαια διατηρήσιμο. Αποτελεί μια τεράστια παγκόσμια ανισορροπία. Η Δύση αναγκάστηκε να χρηματοδοτήσει τη διατήρηση του βιοτικού της επιπέδου με δανεισμό, μέχρι που ο δανεισμός έφτασε (όπως στην περίπτωση της Ελλάδας) στα όρια του.
Πολλοί κεφαλαιοκράτες στη Δύση επωφελήθηκαν μεταφέροντας μεταποιητικές δράσεις από τη Δύση σε φτηνότερες αγορές στην Ανατολή, μεγιστοποιώντας έτσι τα κέρδη τους. Όμως αυτό δεν αλλάζει το γεγονός ότι εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης (και της προς Ανατολάς μεταφορά αυτών των μεταποιητικών δράσεων) έχει επέλθει μια τεράστια ανατροπή. Η συμμετοχή των αναπτυσσόμενων οικονομιών στις διεθνείς αγορές τους επέτρεψε να δρέψουν καρπούς, να παράξουν εισοδήματα, να κατακτήσουν ένα κάπως δικαιότερο μερίδιο της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας, και τελικά να ανταγωνιστούν την πάλαι ποτέ κοσμοκράτηρα Δύση της αποικειοκρατίας επί ίσοις όροις. Σαν μια παγκόσμια τραμπάλα, η άνοδος της Ανατολής έγινε (γίνεται) παράλληλα με την συγκριτική πτώση της Δύσης. Σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία, όταν ο καταναλωτισμός του ενός συναντά την παραγωγικότητα του άλλου, είναι μοιραίο ο καταναλωτής να πτωχαίνει και ο παραγωγός να πλουτίζει.
Η εφαρμοζόμενη λιτότητα στη Δύση είναι αναπότρεπτη συνέπεια αυτής της τάσης. Η εμμονή στην αποκατάσταση της χαμένης ανταγωνιστικότητας, και στον (μέσω λιτότητας) εξορθολογισμό εμπορικών και δημοσιονομικών ισοζυγίων, περί αυτού πρόκειται. Η κρίση που ταλανίζει τη Δύση έχει κατά βάση τις ρίζες της σε τούτη την τεράστια ανισορροπία. Βεβαίως αργά ή γρήγορα, οι εξωστρεφείς ολιγαρκείς παραγωγοί της Ανατολής θα ανακαλύψουν τη γλύκα του καταναλωτισμού και για τον εαυτό τους. Αυτό θα γίνει ταχύτερα όταν οι Κινέζοι οικονομολόγοι ανακαλύψουν ότι η κάμψη του καταναλωτισμού στην συγκριτικά πτωχότερη πλέον Δύση (που θα πλήξει τις Κινέζικες εξαγωγές) θα σημαίνει πως μόνη διέξοδος για τη διατήρηση της οικονομικής δραστηριότητας στην Κίνα (στα υψηλά σημερινά επίπεδα) θα είναι μέσω της τόνωσης της εσωτερικής ζήτησης και της αύξησης της κατανάλωσης εντός της Κινέζικης αγοράς. Ήδη βλέπουμε τα πρώτα σημάδια πως η Κινέζικη οικονομία θα κινηθεί σύντομα προς αυτή την κατεύθυνση της τόνωσης της εσωτερικής ζήτησης. Την συνεπαγόμενη διάχυση και εξίσωση των εισοδημάτων θα ακολουθήσει η διάχυση και η εξίσωση του ευδαιμονισμού. Εφόσον αυτό γίνει τα προσεχή 15-20 χρόνια, θα μπορέσει επιτέλους το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα να περάσει σε μια φάση ωρίμανσης και ισορροπίας, που θα συνοδευτεί με ισορροπημένο αμφίδρομο εμπόριο, που θα φέρει μια νέα φάση παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας.
Όμως στο μεσοδιάστημα χώρες της Δύσης όπως η Ελλάδα, θα πρέπει να περάσουν τη μακρά νύχτα της προσαρμογής. Περιορισμός του ευδαιμονισμού, μείωση των κρατικών προνοιακών παροχών, μείωση των αμοιβών, απελευθέρωση των αγορών, ιδία της αγοράς εργασίας, θα είναι κύρια χαρακτηριστικά αυτής της προσαρμογής χωρών όπως η Ελλάδα, η οποία προσαρμογή θα έχει κατ’ ανάγκη ως αναπόδραστη συνέπεια τη μεσοπρόθεσμη μείωση του βιοτικού μας επιπέδου, αλλά που εφόσον γίνει με αποφασιστικότητα και δυναμισμό, θα επαναφέρει τη χώρα μας σε μια νέα αφετηρία, ώστε με όρους αγοράς, με όρους παγκοσμιοποίησης να μπορέσουμε να συνεχίζουμε ισότιμα τη συμμετοχή μας στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα και να διεκδικούμε ένα δίκαιο μερίδιο από τους καρπούς αυτής της συμμετοχής.
Αυτή η επανατοποθέτηση, η επαναδιάταξη, δεν πρέπει να εκλαμβάνεται εδώ στη Δύση με όρους παρακμής, ή πτώσης. Αντιθέτως αποτελεί έκφανση της παγκόσμιας προόδου που επιτελείται στην οικονομία με όρους παγκόσμιας οικονομικής και κοινωνικής δικαιοσύνης, χάρη στην εξισωτική δύναμη της παγκοσμιοποίησης. Δικαιούμαστε να ελπίζουμε πως εφόσον συνεχιστεί να επιτελείται πρόοδος σε αυτή την κατεύθυνση, εφόσον οι ανοιχτές αγορές θα συνεχίσουν να επιτρέπουν στους φτωχώτερους αυτού του κόσμου να λαμβάνουν προοδευτικά ένα δικαιότερο μερίδιο, θα υπάρξει επίσης συνακόλουθη ύφεση των πολεμικών συγκρούσεων, προοδευτική ειρήνευση, ώστε ενωμένη η ανθρωπότητα να μπορέσει τις προσεχείς δεκαετίες και τους προσεχείς αιώνες να αντιμετωπίσει τις πλανητικές προκλήσεις για την επιβίωση του είδους και της ζωής στη γαλάζια κουκίδα μας.
Σε ό,τι αφορά τη χώρα μας ειδικότερα, το κρίσιμο στοίχημα δεν είναι η κατεύθυνση της προσαρμογής, αλλά η ταχύτητα της. Διότι συμμετέχουμε εκόντες άκοντες σε έναν αμείλικτο αγώνα δρόμου. Άλλες οικονομίες του Ευρωπαϊκού νότου, αλλά (με κάπως διαφορετικά χαρακτηριστικά) και η Αμερικάνικη οικονομία, θα διέλθουν ομοίως τη μακρά νύχτα της προσαρμογής, προσπαθώντας να διασχύσουν τον ορμητικό χείμαρο της μακροοικονομικής ανισορροπίας ή χαμηλής ανταγωνιστικότητας. Όποιοι όμως φτάσουν στην αντίπερα όχθη ταχύτερα, αυτοί και θα μπορέσουν να φτιάξουν ασφαλέστερο προγεφύρωμα, αυτοί και θα μπορέσουν να πάρουν πρώτοι θέση σε καλύτερες επάλξεις για τη νέα περίοδο ανάπτυξης και προόδου που θα ακολουθήσει.
Δυστυχώς, το παρόν πολιτικό μας σύστημα, ως απολίθωμα ενός προβληματικού παρελθόντος, όχι απλώς ευθύνεται για την παρούσα ήττα και παρακμή, όχι απλώς δεν έχει λύσεις να προτείνει, αλλά επιπλέον αδυνατεί να επικοινωνήσει αυτό το όραμα για το μέλλον, και πολύ περισσότερο αδυνατεί ολότελα να συλλάβει τη μεγάλη εικόνα και την αληθινή θέση της Ελλάδας, στο χώρο και στο χρόνο, σ’αυτή την κοσμική τραμπάλα πάνω στον μεγάλο καμβά του κόσμου, τη στιγμή βεβαίως που ο ρους του ιστορικού χρόνου επιταχύνεται δραματικά μέσα σε γαιωγραφικά όρια που στενεύουν ασφυκτικά.
Χμμ... η προσαρμογή λοιπόν, ποια πιστεύεις θα πρέπει να είναι ? Σε οικονομικούς όρους.
ReplyDeleteΤι μισθούς και τι συντάξεις θα πρέπει να έχει ένας μέσος Έλληνας για να "παγκοσμιοποιηθούμε" σωστά.
Και πως ακριβώς θα επιβιώσει αυτός ο μέσος Έλληνας (και η οικογένειά του) σήμερα με μισθούς από 120 ως 500€ το μήνα ?
Δεν υπάρχει μονοσήμαντη απάντηση. Απελευθέρωση αγοράς εργασίας (προς τα κάτω) σε συνδυασμό με άλλες κινήσεις που κατατείνουν να βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητα, εφόσον υποβοηθήσει την ανάπτυξη υποβοηθεί τελικά τόσο τη μείωση της ανεργίας, αλλά και την δημιουργία υψηλότερα αμοιβόμενων θέσεων. Είναι λάθος να τίθεται το ερώτημα σε επίπεδο αξιακό, ή αξιολογικό (ήτοι ηθικό), ως αν μπορούμε να αποφασίσουμε το ένα επίπεδο ή το άλλο. Στην οικονομία τέτοιου τύπου αποφάσεις δεν είναι καν διαθέσιμες. Ισχύει στην οικονομία η αρχή διατήρησης της ανέχειας, περίπου όπως στη φυσική ισχύει η αρχή διατήρησης της ενέγειας. Η τεχνητή διατήρηση αμοιβών σε μη ρεαλιστικά επίπεδα (που δε σηκώνει η αγορά) επειδή πιστεύουμε ότι αυτό είναι δίκαιο, δεν αποτρέπει την ανέχεια, απλώς την μεταφέρει σε άλλο επίπεδο (δημοσιονομικό ή άλλο) και στην πορεία την πολλαπλασιάζει όπως συμβαίνει με τις χιονόμπαλες. Οι αξίες ρυθμίζονται έγκυρα μόνο από τις αγορές. Κάθε άλλος προσδιορισμός είναι απόλυτα αυθαίρετος. Γι' αυτό πιστεύω ότι υπό την έννοια αυτή το ερώτημα ως τίθεται δεν είναι έγκυρο. Αντίστοιχα οι αγορές, εφόσον λειτουργήσουν, ρυθμίζουν αντίστοιχα και το κόστος ζωής, ή έστω μετριάζουν το κόστος αυτό. Δυστυχώς στην Ελλάδα από τη μια οι αγορές δεν λειτουργούν, κι από την άλλη τις κατηγορούμε για όλα τα δεινά, πάλι με ηθικολογικές αναφορές, λες και οι αγορές είναι ενσυνείδητα υποκείμενα.
ReplyDelete