Όταν αντιπαλεύει η Δημοκρατία με την Ελευθερία, κερδίζει ο Ολοκληρωτισμός

Ο φιλελευθερισμός και η δημοκρατία ως έννοιες είναι διακριτές μεν φιλοσοφικά, άρρηκτες δε πολιτικά. Επίκληση του ενός με ταυτόχρονη υπονόμευση του άλλου οδηγεί στην απώλεια αμφοτέρων και στη νίκη του ολοκληρωτισμού, η οποία νίκη κατά τρόπο οξύμωρο συντελείται συνήθως στο όνομα είτε της ελευθερίας είτε της δημοκρατίας, ενώ αμφότερες κείτονται νεκρές κάτω από την μπότα κάποιου δικτάτορα.

Οι ελευθερίες και τα ατομικά δικαιώματα εγγυώνται τη δημοκρατία, και η δημοκρατία εγγυάται την ελευθερία. Η ψήφος μόνη δεν αρκεί, αν το άτομο είναι γυμνό απέναντι στην πλειοψηφία, χωρίς ατομικές ελευθερίες ή συνταγματικές εγγυήσεις του κράτους δικαίου. Αλλά και τα ατομικά δικαιώματα δεν σώζονται, αν δεν υπάρχει δημοκρατία. Η σύζευξη των δύο αυτών υπέρτατων αξιών είναι στην πράξη αναγκαία για την επιβίωση τους. Η μία είναι το οξυγόνο της άλλης.

Τουναντίον η διάρρηξη και αντιπαλότητα μεταξύ δημοκρατίας και ελευθερίας, όπως καταδεικνύει η δεύτερη φάση της λεγόμενης αραβικής άνοιξης (αλλά και οι εξελίξεις σε Τουρκία, Ιράν και αλλού) οδηγεί στην υπονόμευση αμφοτέρων. Ο Μούρσι και ο Έρντογαν είναι δημοκρατικά εκλεγμένοι ηγέτες, όμως πρoώθησαν ανελεύθερο πολιτικό πρόγραμμα έξω από το αυστηρό πλαίσιο του κοσμικού κράτους, διολισθαίνοντας προς τη θεοκρατία και τη συνακόλουθη σύνθλιψη και καθυποταγή του ατόμου σε υπέρτερες κολεκτιβιστικές άνωθεν επιβολές. Οι διαδηλωτές στις πλατείες Ταξίμ, ή Ταχρίρ στασίασαν ενάντια μεν στις ανελεύθερες και ολοκληρωτικές τάσεις των αντιπάλων τους, υπονομεύοντας όμως οι ίδιοι ταυτόχρονα τη δημοκρατική τάξη. Το ποιος έχει την απώτερη ή την πρώτη ευθύνη γι’ αυτή τη σύγκρουση δεν έχει τόση σημασία. Διότι στο μεταξύ ο στρατός σπεύδει να παίξει το ρόλο τάχα του εγγυητή της ομαλότητας και των βαλλόμενων ελευθεριών.

Ακόμη και στη Συρία οι ισλαμιστές αντάρτες κραυγάζουν για δημοκρατία (ώστε με τη βοήθεια της Χεσμπολλαχ να επιβάλλουν στη συνέχεια ανελεύθερη θεοκρατία Ιρανικού τύπου) ενώ οι πέριξ του στυγνού δικτάτορα Άσαντ αγωνίζονται να περισσώσουν τον κοσμικό χαρακτήρα του κράτους και τις ελευθερίες, συνθλίβοντας προς τούτο τη δημοκρατία.

Υπάρχει ο διάχυτος (και όπως φαίνεται όχι αστήρικτος) φόβος ότι η δημοκρατία σε ισλαμικές κοινωνίες θα ανοίξει το δρόμο της εξουσίας στα ιερατία και το φανατισμό και θα οδηγήσει στον Ιρανικού τύπου μεσαίωνα και την κατάργηση των ατομικών ελευθεριών.

Στην ανατολή ο φιλελευθερισμός βρίσκεται σε τροχιά υπαρξιακής σύγκρουσης με τη δημοκρατία. Ενώ η Δύση έδειξε πως το πάντρεμα φιλελευθερισμού και δημοκρατίας εγγυάται το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα, στην Ανατολή δύο κόσμοι που απέχουν μεταξύ τους παρασάγγες συγκρούονται εξαιτίας της αδυναμίας τους να δεχτούν τη σοφία αυτού του παντρέματος. Ο λόγος που αδυνατούν να το δεχτούν ανάγεται στην αδυναμία τους να αναδείξουν τη λογική και το σκεπτικισμό ως υπέρτερους και ανεξάρτητους τρόπους από τη μεταφυσική και το φανατισμό. Όπου ο θεός παραμένει πάνω από τον άνθρωπο, δεν μπορεί να στεργιώσει δημοκρατία, διότι δεν μπορεί προηγουμένως να στεριώσει η ελευθερία και τα ατομικά δικαιώματα. Η Σαρία, ή άλλα παρόμοια ανορθολογικά θεοκρατικά συστήματα σκέψης, στερούν ίσα δικαιώματα από τη γυναίκα, στερούν το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού και αυτοδιάθεσης από όλους τους πολίτες. Στο όνομα της δημοκρατικής πλειοψηφίας ισοπεδώνεται και συνθλίβεται η ιδιωτική σφαίρα, η οποία στη φιλελεύθερη Δύση είναι απαραβίαστη.

Πολύ περισσότερο, χωρίς φιλελευθερισμό δεν μπορεί να λειτουργήσει ο Λεβιάθαν του Χομπς. Δεν μπορεί να στηθεί ουδέτερο, κοσμικό κράτος δικαίου, ως εγγυητής των ατομικών ελευθεριών και των δημοκρατικών δικαιωμάτων. Το κράτος γίνεται φέουδο και όχημα επιβολής της μιας φράξιας ενάντια στην άλλη.

Η διαφαινόμενη πάλη ανάμεσα στους δυο αυτούς κόσμους (ιδιαίτερα στη Συρία) είναι μέχρι θανάτου. Μακρές εμφύλιες συγκρούσεις (και πέραν της Συρίας) δεν μπορεί να αποκλειστούν, ούτε τα συνακόλουθα τέτοιων συγκρούσεων, που είναι η προσφυγιά και οι μετακινήσεις πληθυσμών και οι διχοτομήσεις κρατών. Αν δεν επικρατήσει η λογική, αν όλοι δεν κάμουν ένα βήμα πίσω, όσο υπάρχει καιρός και αν δεν εγγυηθούν το πάντρεμα της δημοκρατίας με το φιλελευθερισμό, υπό την εγγύηση καθολικά αποδεκτών ουδέτερων, κοσμικών κρατών, τότε ολόκληρη η περιοχή κινδυνεύει με συνολική ανάφλεξη διαρκείας με απρόβλεπτες συνέπειες για την Ευρώπη αλλά προπαντός για την γειτνιάζουσα Ελλάδα.

Δεν είναι δυνατό να κάνει κανείς ασφαλείς προβλέψεις για το μέλλον. Όμως μπορεί να συναγάγει ωφέλιμα συμπεράσματα και μαθήματα για τα καθ’ ημάς. Η κρίση στη γειτονιά μας οφείλει να αποτελέσει καμπανάκι κινδύνου για το εσωτερικό της ελληνικής κοινωνίας, για όσους κύρηκες του ολοκληρωτισμού υπονομεύουν είτε από την άκρα δεξιά, είτε από την άκρα αριστερά, είτε από την εκκλησία τη φιλελεύθερη δημοκρατία μας, είτε για όσους στέκονται εμπόδιο στην ολοκλήρωση του κοσμικού χαρακτήρα του ελληνικού κράτους. Είναι σήμερα περισσότερο παρά ποτέ επιτακτική η οριστική και αμετάκλητη φιλελεύθερη επανασύνταξη της ελληνικής πολιτείας. Άλλωστε η δική μας ηρωική πλατεία από τον καιρό του Μακρυγιάννη λέγεται ορθά πλατεία “Συντάγματος”. Το αίτημα εκείνο που έδωσε το όνομα στην ηρωική πλατεία αποδεικνύεται διαχρονικό, αλλά και κομβικό για τη σημερινή ανάταξη και θωράκιση του Ελληνισμού.