Παγκοσμιοποίηση και Αριστερά

Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, σε συνθήκες ευρυνόμενης παγκοσμιοποίησης, ενώ οι διαφορές αναπτυγμένου και αναπτυσσόμενου κόσμου έχουν μειωθεί (βλπ. Κινεζική απογείωση) αντιθέτως οι κοινωνικές αντιθέσεις στο εσωτερικό των ανεπτυγμένων κοινωνιών έχουν ενταθεί δραματικά, και συνεχίζουν να εντείνονται. Οι υπερ-πλούσιοι γίνονται πλουσιώτεροι και οι φτωχοί φτωχώτεροι, ενώ και η ίδια η μεσαία τάξη είτε βρίσκεται σε στασιμότητα, είτε οδηγείται σε φτωχοποίηση. 

Ως η κατεξοχήν παράταξη που παραδοσιακά αντιμάχεται τις κοινωνικές ανισότητες, η Αριστερά θα έπρεπε να καρπώνεται τα πολιτικά οφέλη. Όμως τουναντίον o κόσμος γυρίζει την πλάτη στην Αριστερά και στρέφεται στα άκρα (ιδία στην άκρα δεξιά). Γιατί; Γιατί οι Γάλλοι σοσιαλιστές, το ΠΑΣΟΚ στην Ελλάδα, οι εργατικοί στη Βρετανία, οι σοσιαλδημοκράτες σε Ιταλία, Γερμανία, Πορτογαλία χάνουν έδαφος, προς όφελος του εθνικού μετώπου στη Γαλλία, ή του UKIP στη Βρετανία, ή του Πέπε Γκρίλλο στην Ιταλία, ή της Χρυσής Αυγής στην Ελλάδα, καθώς και άλλων ακραίων ξενοφοβικών “αντικαθεστωτικών” πολιτικών μορφωμάτων σε όλη την Ευρώπη (καθώς και στην Αμερική, βλπ Tea Party);

Τα φοβικά σύνδρομα που αναπτύσσονται σε μεγάλη μερίδα του πληθυσμού που βιώνει την καθημερινότητα της κρίσης ή της στασιμότητας είναι προς την κατεύθυνση του προστατευτισμού. Ο κόσμος ζητά καταφύγιο στη θερμή αγκαλιά του εθνικού-κράτους. Ζητά την ανέγερση αδιαπέραστων φαντασιακών τειχών που θα κρατούν τάχα μακριά τους μετανάστες που έρχονται να πάρουν τις “δουλειές μας” και ο οποίοι αντιμετωπίζονται όχι ως συνάνθρωποι με επιτακτικές ανάγκες, αλλά ως απεχθείς εισβολείς, έναντι των οποίων συγχωρείται τάχα κάθε άμυνα. Ο κόσμος στρέφεται ενάντια στο διεθνισμό, ενάντια σε καθετί που συνειρμικά θυμίζει πτυχές της παγκοσμιοποίησης και άρα ενάντια στις διεθνιστικές ή ανθρωπιστικές περγαμηνές της Αριστεράς. Το έδαφος είναι πρόσφορο για την ανάπτυξη ξενοφοβικής ακροδεξιάς ρητορικής, που εκμεταλεύεται όλες αυτές τις φοβίες.

Όμως αυτός δεν είναι καν ο κύριος λόγος που οδηγεί στην προϊούσα απονομιμοποίηση της Αριστεράς. Ο κύριος λόγος είναι η συνειδητοποίηση ότι η αριστερή πολιτική δράση είναι αναποτελεσματική και η αριστερή ρητορία αναξιόπιστη. Τα πολιτικά εργαλεία της Αριστεράς μοιάζουν απλά ανεφάρμοστα: αύξηση αναδιανεμητικών πολιτικών με αύξηση φορολογίας του μεγάλου κεφαλαίου και αύξηση προνοιακών παροχών προς τους αδύνατους, ή η αύξηση των ελάχιστων αμοιβών και των εργασιακών δικαιωμάτων των εργαζομένων σκοντάφτει είτε στη δυνητική φυγή του μεγάλου κεφαλαίου, είτε στο δημοσιονομικό εκτροχιασμό, είτε στην κατάρρευση της ανταγωνιστικότητας και την αποεπένδυση. Το παραδοσιακό εθνικό κράτος απλούστατα δεν μπορεί να εφαρμόσει αριστερές πολιτικές. Ως μόνες ρεαλιστικές και εφαρμόσιμες πολιτικές αναδεικνύονται οι ακραιφνώς φιλελεύθερες πολιτικές που δίδουν γην και ύδωρ στο μεγάλο κεφάλαιο, με χαμηλή φορολογία των επιχειρήσεων με συμπίεση του εργασιακού κόστους, με απορρύθμιση της αγοράς εργασίας, προκειμένου να προσελκυσθούν επενδύσεις και να αυξηθεί η απασχόληση. Μπορεί να πονούν αλλά φέρνουν αποτέλεσμα.

Όμως παραμένει η μελανή αλήθεια της επίτασης των ανισοτήτων εντός των ανεπτυγμένων κοινωνιών, σε βαθμό τέτοιο ώστε κατά την εκτίμηση έγκυρων οικονομικών (ακόμη και φιλελεύθερων) αναλυτών να απειλείται πλέον η κοινωνική συνοχή και μακροπρόθεσμα η βιωσιμότητα του καπιταλιστικού οικοδομήματος και η αποδοτική λειτουργία των αγορών. Είναι προφανές ότι κάτι πρέπει να γίνει για να αρχίσουν να αμβλύνονται οι ανισότητες, όχι μόνο για το καλό των εργαζομένων, αλλά για το καλό του ίδιου του καπιταλισμού. Όμως η Αριστερά που θα έπρεπε να οδηγεί αυτή τη συζήτηση μοιάζει να μην έχει λύσεις. Εμφανίζεται προσκολλημμμένη σε παρωχημένες ιδέες και αναλύσεις των αρχών του 20^ου αιώνα και εμμένει στη χρήση των άνω ξεπερασμένων εργαλείων.

Πρέπει πρώτα να γίνει αντιληπτό γιατί σε συνθήκες ευρυνόμενης παγκοσμιοποίησης οι παραδοσιακές αυτές συνταγές (τα θέσφατα) της Αριστεράς είναι αδύνατο εκ των πραγμάτων να φέρουν αποτέλεσμα εντός εθνικών κρατών, παρά τις καλές προθέσεις και γιατί η διαπιστούμενη αναποτελεσματικότητα δεν είναι συνέπεια έλλειψης πολιτικής βούλησης ή διοικητικής ικανότητας, αλλά έλλειψης ρεαλισμού και πλημμελούς κατανόησης των αντικειμενικών εμποδίων.

Οι τεχνολογικές εξελίξεις των τελευταίων τριάντα ετών σε μεταφορές και τηλεπικοινωνίες είχαν συνταρακτική επίπτωση στη λειτουργία των αγορών. Κεφάλαιο, αγαθά και υπηρεσίες μπορούν ευκολότερα και ταχύτερα παρά ποτέ να μετακινούνται από άκρη σε άκρη του πλανήτη μή γνωρίζοντας σύνορα. Ο τρίτος μεγάλος παραγωγικός συντελεστής, η εργασία, παρέμεινε αντίθετα εγκλωβισμένη στο εσωτερικό εθνικών κρατών. Οι προϋφιστάμενες γεωγραφικές ανισότητες με το άνοιγμα των λοιπών αγορών δημιούργησαν πρωτοφανείς επενδυτικές ευκαιρίες για εκμετάλευση αυτής της αδυναμίας (ως προς την κινητικότητα) της εργασίας.

Χάριν στο άνοιγμα των παγκόσμιων αγορών κεφαλαίου, αγαθών και υπηρεσιών, κατέστη δυνατό στο μεγάλο κεφάλαιο στη Δύση να μεταφέρει την εταιρική εγκατάσταση και την παραγωγή σε χώρες χαμηλώτερης φορολογίας και χαμηλώτερου κόστους παραγωγής, από όπου τα προϊόντα εύκολα προωθούνται πίσω στις καταναλωτικές αγορές της Δύσης. Αυτό είχε ως συνέπεια τη θεαματική μεγέθυνση της κερδοφορίας του μεγάλου κεφαλαίου στη Δύση, με σημαντική εξασθένιση της μεσαίας τάξης, αφού οι θέσεις εργασίας της μεσαίας ή της εργατικής τάξης αιμοραγούσαν από τη Δύση προς την Ανατολή ή απλά αφανίζονται χάρη σε τεχνολογικές εξελίξεις. Για παράδειγμα κάπως έτσι μέσα σε λίγα χρόνια πέθανε η υφαντουργία στην Ευρώπη αφού μετακόμισε στην Κίνα. Έτσι κατέστη αδύνατο στις δυτικές κυβερνήσεις (αριστερές ή μη) να προασπίσουν τα εισοδήματα ή τις θέσεις εργασίας της εργατικής και μεσαίας τάξης. Ο διεθνής ανταγωνισμός είναι ισχυρότερος των όποιων κυβερνητικών προθέσεων. Εξάλλου όσοι υποκύπτουν στις αντιμεταναστευτικές φοβίες πρέπει να καταλάβουν πως οι “δουλειές μας” στη Δύση δεν απειλούνται τόσο από όσους μετανάστες έρχονται εδώ (που συγκριτικά είναι ελάχιστοι) αλλά από τους πολύ περισσότερους φτηνούς εργαζόμενους που μένουν εκεί (στην άλλη άκρη της γης) και προσελκύουν τα ευκίνητα δυτικά κεφάλαια. Αυτή η αναντιστοιχία προθέσεων και δυνατοτήτων που χαρακτηρίζει την Αριστερά, αποτελεί τη βασικότερη αιτία της απίσχνασης της εκλογικής της επιρροής.

Οι δυτικές κυβερνήσεις βρέθηκαν σε ένα άλλο αδιέξοδο. Ανακάλυψαν ότι είναι αδύνατη η επιθετική φορολόγηση των πολυεθνικών εταιρειών και γενικότερα του μεγάλου κεφαλαίου. Διότι απλούστατα το κεφάλαιο διαθέτει κινητικότητα. Θα φύγει και θα πάει εκεί που οι όροι για την κερδοφορία είναι ευνοϊκότεροι. Το φορολογικό βάρος έπεσε αναγκαστικά όχι στους λίγους έχοντες (κεφαλαιοκράτες) αλλά στις πηγές εκείνες που δεν έχουν τον ίδιο βαθμό κινητικότητας και δεν μπορούν να ψηφίσουν “με τα πόδια τους”, ήτοι στο εισόδημα από εργασία, στην κατανάλωση και στην ακίνητη περιουσία. Όλοι αυτοί οι φόροι βάρυναν δυσανάλογα την εργατική και προπαντός τη μεσαία τάξη, ενώ το πολύ μεγάλο κεφάλαιο μένει αναπόδραστα στο απυρόβλητο εξαιτίας της υψηλής του κινητικότητας.

Το πρόβλημα άρα ετούτης της φάσης της παγκοσμιοποίησης έγκειται στην ασύμετρη κινητικότητα των διαφόρων συντελεστών. Βέβαια η ένταση των γεωγραφικών ανισοτήτων είναι τέτοια που έχει ως συνέπεια την ασφυκτική πίεση για αύξηση της κινητικότητας και της εργασίας, που αποτυπώνεται με την δραματική αύξηση της (ιδίως παράνομης) μετανάστευσης. Όμως έστω κι έτσι η εργασία αδυνατεί να ανταγωνιστεί σε κινητικότητα τους άλλους παραγωγικούς συντελεστές ιδία το κεφάλαιο, πολύ περισσότερο που λόγω της κρατικής κατάτμησης του παγκόσμιου πληθυσμού σε εθνικά κράτη η κινητικότητα εργασίας από χώρα σε χώρα αντιμετωπίζει ακόμη απροσπέλαστους νομικούς φραγμούς, με μόνη εξαίρεση την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου έχει θεσπιστεί η ελευθερία κίνησης εργαζομένων (μαζί με την ελευθερία κίνησης κεφαλαίων, αγαθών και υπηρεσιών).

Αντιλαμβάνομαι ότι ο κόσμος απέχει ακόμη πολλές δεκαετίες (αν όχι αιώνες) από την κατάργηση των συνόρων και την αναγκαία στο βάθος χρόνου κατάργηση κάθε περιορισμού στη μετακίνηση όλων των παραγωγικών συντελεστών. Όμως η τελική λύση στο πρόβλημα της αναγκαίας άμβλυνσης των ανισοτήτων (γεωγραφικών ή κάθετων κοινωνικών) θα επιτευχθεί μόνο όταν όλες οι παγκόσμιες αγορές ανοίξουν, όταν όλοι οι φραγμοί εξαφανιστούν, ώστε όλες οι ευκαιρίες να πληρωθούν και όλα τα κενά να καλυφθούν και να επέλθει εξισορρόπιση. Αλλά επειδή βρισκόμαστε ακόμη στον 21^ο αιώνα, κι όχι στον 22^ο θα πρέπει να δούμε τί δέον γενέσθαι σήμερα, όχι σε 100 ή 200 χρόνια.

Σήμερα η άμβλυνση των γεωγραφικών ανισοτήτων (μεταξύ Βορά – Νοτου ή Δύσης – Ανατολής) αποτελεί κλειδί για την άμβλυνση των κάθετων κοινωνικών ανισοτήτων στο εσωτερικό της Δύσης (ανάμεσα στους υπερπλούσιους και τη μεσαία και εργατική ταξή). Όσο υπάρχουν επενδυτικές ευκαιρίες για το δυτικό κεφάλαιο στην Ανατολή, τόσο η Δύση θα αιμοραγεί θέσεις εργασίας και εισόδημα των μεσαίων και χαμηλώτερων στρωμάτων προς την Ανατολή, τάση που ταυτόχρονα τροφοδοτεί τη διαστολή των υπερκερδών του κεφαλαίου στη Δύση. Κι ενώ αυτό λειτουργεί προς την κατεύθυνση άμβλυνσης γεωγραφικών ανισοτήτων μεταξύ Δύσης και Ανατολής, εντείνει όμως σε πρώτη φάση τις κάθετες κοινωνικές ανισότητες στον ανεπτυγμένο κόσμο. Εξάλλου, όσο ο φορολογικός ανταγωνισμός επικρατεί ανάμεσα σε διάφορες κυβερνήσεις που πασχίζουν χαμηλώνοντας τους φορολογικούς συντελεστές στις εταιρείες να προσελκύσουν κεφάλαια, τόσο οι μεγάλες εταιρείες θα μπορούν να απολαμβάνουν ολοέν χαμηλώτερη φορολογία, και τόσο οι (Αριστερές) κυβερνήσεις θα αναγκάζονται, μή έχοντας άλλη επιλογή, και σε αντίθεση με τις διακηρυγμένες προθέσεις τους, να ξεζουμίζουν φορολογικά όχι το μεγάλο κεφάλαιο, αλλά τους μικρούς και μεσαίους που δεν μπορούν να (ξε)φύγουν. Σε τελική ανάλυση τα προβλήματα όλων αυτών των εσωτερικών ανισοτήτων έχουν διεθνή απώτερα αίτια. Βέβαια η παγκοσμιοποίηση δεν είναι αντιστρέψιμη, αλλά ούτε όμως και οι αρνητικές της συνέπειες αναπότρεπτες. Ο ρους της ιστορίας δε γυρίζει πίσω, μπορούμε όμως να πάμε μπροστά. Οι αριστεροί ή οι ακροδεξιοί δονκιχωτισμοί ή τα φαντασιακά τείχη δεν βοηθούν σε τίποτε.

Αντιθέτως οι λύσεις βρίσκονται μέσα στην ίδια την παγκοσμιοποίηση. Η παγκόσμια διάσταση των προβλημάτων αξιώνει ανάταση των εθνικών ηγεσιών σε υπερεθνικό επίπεδο. Οι συνθήκες και τα προβλήματα απαιτούν περισσότερη, όχι λιγότερη διεθνή συνεργασία. Εναρμόνιση φορολογικών πολιτικών, ώστε να αυξηθεί η συγκριτική συνεισφορά του μεγάλου κεφαλαίου, κατά τρόπο που ακυρώνει το πλεονέκτημα της κινητικότητας. Άσκηση συντονισμένων διεθνών πιέσεων για την κατάργηση των φορολογικών παραδείσων. Ανάπτυξη έξυπνων διεθνών λύσεων για την δραστική μείωση της νόμιμης φοροαποφυγής (με νέους κανόνες για τη φορολογία εταιρικών κερδών πολυεθνικών επιχειρηματικών ομίλων). Υιοθέτηση ριζοσπαστικής μεταναστευτικής πολιτικής στις ανεπτυγμένες χώρες προς διευκόλυνση της προσωρινής νόμιμης εγκατάστασης εργαζομένων από τις αναπτυσόμενες χώρες με ικανά κίνητρα για την τελική επιστροφή τους στις χώρες προέλευσης, ώστε να αυξηθεί η κινητικότητα της εργασίας.

Στα πλαίσια γόνιμης διεθνούς συνεργασίας είναι δυνατή η θεμελίωση πολιτικών που ενώ δεν εχθρεύονται το κεφάλαιο, ούτε φοβούνται την παγκοσμιοποίηση και τις αγορές, εντούτοις μπορούν συνολικά να αντιστρέψουν τις σημερινές τάσεις ώστε να αρχίσουν να αμβλύνονται τόσο οι γεωγραφικές, όσο και οι κάθετες κοινωνικές ανισότητες διεθνώς αλλά και ειδικότερα στο εσωτερικό των ανεπτυγμένων οικονομιών, προς αμοιβαίο όφελος τόσο των εργαζομένων όσο και του κεφαλαίου. Υπάρχουν έξυπνες μάλλον παρά απλές λύσεις προσήκουσες στις νέες πολύπλοκες διεθνείς συνθήκες του 21^ου αιώνα. Στην καρδιά αυτών των λύσεων βρίσκεται η διεθνής συνεργασία, η συνεργασία των λαών, μακριά από ανέξοδες ξενοφοβικές ρητορίες οι οποίες όχι μόνο δε βοηθούν στο οικονομικό μέρος, αλλά απειλούν την ίδια την παγκόσμια ειρήνη. Η Αριστερά θα έχει ρόλο στη νέα εποχή, αρκεί να επανεφεύρει τον εαυτό της, να ξεφύγει από παρωχημένα στερεότυπα, να εγκαταλείψει ανεδαφικές χίμερες και νεφέλλες, να πατήσει σταθερά τα πόδια της στη γη αναζητώντας έμπνευση στο ρεαλισμό και βεβαίως αρκεί να τολμήσει να σκεφτεί φιλελεύθερα, και άρα πρακτικά στη βάση αδήριτων δεδομένων και όχι μόνο άρρητων ή άκρατων επιθυμιών.