Σε περιφερειακό και πλανητικό επίπεδο οι μείζονες
προκλήσεις της εποχής μας δεν επιτρέπεται να διαφεύγουν μέρους έστω τινός της
προσοχής μας, ενόσο το μέγιστο αυτής παραμένει απορροφημένο στην καθημάς αταξία.
Διότι οπωσδήποτε το μακροσκοπικό πάντα τελικά προσδιορίζει και οριοθετεί το
μικροσκοπικό, κι ενώ πασχίζουμε να γαληνέψουμε την τρικυμία στην παροιμιώδη σταγόνα
της “κουταλιάς” μας, κινδυνεύει να μας προσπεράσει ο απέραντος ωκεανός. Η
κλιματική αλλαγή, η νέα τεχνολογική επανάσταση, οι ενεργειακές προκλήσεις, η
τιθάσευση της παγκοσμιοποίησης, το μεταναστευτικό, οι γεωγραφικές και
κοινωνικές ανισότητες, η περιφερειακή αστάθεια και ασφάλεια, το δημογραφικό, θα
καθορίζουν την καθημερινότητα του κάθε ανθρώπου στον 21ο αιώνα
οπουδήποτε στην υφήλιο. Γι’ αυτό η ικανότητα μας να κατανοήσουμε το μέγεθος των
ευρύτερων προκλήσεων και να δώσουμε έγκυρες απαντήσεις, σε ατομικό και
προπαντός σε συλλογικό επίπεδο, θα κρίνει την ικανότητα προσαρμογής και
επιβίωσης, όχι μόνο ατόμων, αλλά ολόκληρων εθνών, ή ακόμη και υπερεθνικών
δομών.
Όλα αυτά τα θέματα είναι αλληλένδετα μεταξύ τους. Και όλα
είναι δυσεπίλυτα και απαιτούν περιφερειακές και διαπλανητικές συνεργασίες. Η
κλιματική αλλαγή, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, η ερημοποίηση, δεν είναι κάτι
που αφορά το απώτερο μέλλον. Οι συνέπειες είναι ορατές σήμερα και είναι συντριπτικές
σε μέρη όπως η υποσαχάριος Αφρική, ή οικονομικά ασθενείς αλλά πληθυσμιακά
υπερκορεσμένες περιοχές (π.χ. Μπαγκλαντές), εντείνοντας τα προβλήματα
μετανάστευσης, ενώ με ερημοποίηση απειλείται και η Κρήτη μας την προσεχή
τριακονταετία. Ομολογείται ότι χωρίς έναν διαπλανητικό φόρο στις εκπομπές CO2 θα είναι εξόχως δυσχερής η έγκαιρη μείωση
των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (και άλλων αερίων του θερμοκηπίου) από
ανθρώπινες δραστηριότητες, το οποίο βεβαίως προϋποθέτει γενναία υπέρβαση του
χάσματος που χωρίζει τις ανεπτυγμένες από τις αναπτυσσόμενες χώρες σε αυτόν τον
τομέα με οραματική ηγεσία και παγκόσμια συνεργασία άνευ προηγουμένου.
Για χώρες όπως η Ελλάδα η στροφή στις ανανεώσιμες πηγές
ενέργειας (ΑΠΕ) παρέχει τεράστες ευκαιρίες για απασχόληση και ανάπτυξη
(δυνητικά μεγαλύτερες από την όποια ανακάλυψη ορυκτών θησαυρών στην ελληνική
ΑΟΖ), αν εγκαίρως ενσκήψουμε και κινητοποιηθούμε. Έχω παλαιότερα προτείνει την
υιοθέτηση υβριδικών συστημάτων αντλησιοταμίευσης, ώστε εκμεταλλευόμενοι την
ανάγλυφη μορφολογία του ελληνικού εδάφους, και αποταμιεύοντας δυναμική ενέργεια
σε υδροταμιευτήρες σε μεγάλο υψόμετρο να μπορούμε να συνδυάζομε άρδευση με
ηλεκτροπαραγωγή (με παράλληλη αφαλάτωση) ώστε να αντιμετωπίσουμε συνδυαστικά το
πρόβλημα ερημοποίησης και ενεργειακής αυτάρκειας εξ ολοκλήρου από ΑΠΕ[1].
Πολλοί από τους πολέμους του (ιδίως πρόσφατου)
παρελθόντος σχετίζονται με την εκμετάλλευση των περιορισμένων ζωτικών ορυκτών
ενεργειακών πόρων του πλανήτη. Η ανάπτυξη των ΑΠΕ, για πρώτη φορά μπορεί να
διασφαλίσει καθολική ενεργειακή επάρκεια σε τοπικό επίπεδο παντού, με τρόπο
ώστε και η πρόσβαση σε πόσιμο νερό (άλλη πηγή γεωπολιτικών εντάσεων) να
αντιμετωπιστεί και έτσι να διευκολυνθεί η παραπέρα ειρηνοποίηση του πλανήτη
μας. Όμως η επιτυχής ανάπτυξη ΑΠΕ, προϋποθέτει την διεθνή συνεργασία και τη
δημιουργία παγκόσμιων δικτύων διανομής ενέργειας (π.χ. από τη Σαχάρα προς την
Ευρώπη, ή αργότερα από το Διάστημα, απευθείας στους χώρους κατανάλωσης). Η
φτηνή και καθαρή ενέργεια θα επιτρέψει μια άνευ προηγουμένου οικονομική
ανάπτυξη σε πλανητικό επίπεδο. Η Ελλάδα θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει φιλόδοξες
επενδύσεις και μεγαλεπίβολα σχέδια σε αυτό τον τομέα ως εργαλείο εξόδου από την
κρίση σήμερα.
Εξάλλου, η νέα τεχνολογική επανάσταση οδηγεί σε νέες
μορφές παραγωγής με σαρωτικές (disruptive) συνέπειες. Η φτηνή ανειδίκευτη εργασία θα
οδηγηθεί σε απαξίωση και μαρασμό, αφού θα υποκατασταθεί από νέες μεθόδους
αυτοματοποίησης. Ο 21ος αιώνας θα είναι ο αιώνας της γνώσης. Πολλά
επαγγέλματα θα καταργηθούν ή θα αλλάξουν ριζικά. Η ψαλίδα στις αμοιβές θα
ανοίξει, ενώ θα καταστεί αναγκαία η ανάπτυξη νέων τρόπων ώστε να κοινωνικοποιηθεί
η υπεραξία που θα προέλθει από αυτές τις νέες τεχνολογίες και να αποτραπεί η παραπέρα
εξαθλίωση της μεσαίας τάξης, ώστε να μην καταρρεύσει ο καπιταλισμός όπως τον
ξέρουμε. Είμαστε έτοιμοι γι’ αυτό; Επενδύουμε στη γνώση; Επεξεργαζόμαστε νέα
μοντέλα σκέψης και πολιτικής οργάνωσης; Τί κάνουμε για την επείγουσα κατάργηση
του άρθρου 16 του συντάγματος; Πώς επιδιώκουμε την αριστεία και την αναβάθμιση
του ελληνικού σχολείου και πανεπιστημίου;
Παράλληλα οι νέες τεχνολογίες και η φτηνή και καθαρή
ενέργεια θα επιτρέψουν σε μεγάλες μερίδες του παγκόσμιου πληθυσμού, που μέχρι
τώρα μένουν στο περιθώριο, να κάνουν τεράστια αναπτυξιακά άλματα, προσπερνώντας
το βιομηχανικό (“βρώμικο”) στάδιο οικονομικής ανάπτυξης, και περνώντας
απευθείας στη νέα εποχή των υψηλών τεχνολογιών και στην οικονομία της γνώσης. Η
ταχεία ανάπτυξη του τρίτου κόσμου θα δημιουργήσει τεράστιες ευκαιρίες, αλλά
μεσοπρόθεσμα ενδέχεται να ρουφήξει επενδυτικά κεφάλαια και να κλέψει θέσεις
εργασίας από τον ανεπτυγμένο κόσμο και την Ευρώπη. Η Ελλάς είναι σε στρατηγικό
σημείο και θα ώφειλε να ετοιμάζεται και να εργάζεται προς αυτή την κατεύθυνση.
Ας φανταστούμε πόσο διαφορετική θα είναι μια Ελλἀδα κόμβος, που
συναλλάσσεται και εμπορεύεται με μια
πλούσια Τουρκία στα ανατολικά και με μια πλούσια και σταθερή Αίγυπτο στο νότο,
δηλαδή με αγορές 200 εκατομμυρίων κατοίκων. Η σημερινή καχεξία και πολιτική
αστάθεια των γειτότων μας δεν προδιαγράφει κατ’ ανάγκη και το μέλλον τους τα
επόμενα 50 χρόνια.
Η οικονομική ανάπτυξη του τρίτου κόσμου συναρτάται άμεσα
με την ευημερία και την δημοκρατία στη δική μας ήπειρο. Όσο εντείνονται οι
γεωπολιτικές ανισότητες, όσο αποσταθεροποιούνται και καταστρέφονται κοινωνίες
σε Ασία και Αφρική, τόσο θα εντείνονται οι μεταναστευτικές πιέσεις προς την
Ευρώπη. Και όσο η Ευρώπη αδυνατεί να παρουσιάσει αξιόπιστες απαντήσεις στο
μεταναστευτικό, τόσο οι ακραίες πολιτικές δυνάμεις εντός της θα ισχυροποιούνται
και τόσο η δημοκρατία της θα αποσταθεροποιείται. Η τρέχουσα επίταση του
μεταναστευτικού προβήματος στη Μεσόγειο και στη Μάγχη, απλώς είναι η κορυφή του
παγόβουνου και η αρχή της χιονοστιβάδας που έρχεται. Είναι σαφές ότι η Ευρώπη
θα πρέπει να κινηθεί ευφάνταστα και ριζοσπαστικά. Έχω σχετικά προτείνει[2] την υιοθέτηση συστήματος
Ευρω-συμβολαίου πρόσκαιρης εργασίας 5ετούς διάρκειας με χρονική μετάθεση μέρους
των απολαβών υπό τον όρο επιστροφής των μεταναστών στη χώρα προέλευσης και εκεί
παραμονής τους για μια επιπλέον 5ετία, ώστε να πετύχουμε τον εκούσιο
επαναπατρισμό ισοδύναμου αριθμού, αφού είναι δεδομένο ότι δεν μπορούμε με
αστυνομικής φύσης μέτρα να ανακόψουμε το ρεύμα. Να πετύχουμε έτσι ώστε άνθρωποι
να έρχονται νόμιμα και αξιοπρεπώς στην Ευρώπη, αλλά τελικά μετά από λίγα χρόνια
να επιστρέφουν στις χώρες τους, με γεμάτες τσέπες και με μετατεθημένο χρονικά
εισόδημα, ώστε να πάρουν μπρος οι τοπικές οικονομίες, να αναπτυχθούν οι εκεί
αγορές, το τραπεζικό σύστημα, η ντόπια παραγωγή, και έτσι να συμβάλλουμε έμεσα
στην επιτάχυνση της οικονομικής ανάπτυξης των χωρών προέλευσης ώστε σε βάθος
χρόνου να πετύχουμε την τελική άμβλυνση των μεταναστευτικών πιέσεων και ροών. Η
Ευρώπη πρέπει να κάνει πολύ περισσότερα και προπαντός πρέπει να αναλάβει τον έλεγχο
των μεταναστευτικών ροών και να τις καταστήσει ελεγχόμενα αμφίδρομες, αντί
ανέλεγκτα μονόδρομες που είναι τώρα.
Ο ανεπτυγμένος κόσμος πρέπει να ασχοληθεί πολύ πιο ενεργά
με την οικονομική ανάπτυξη του τρίτου κόσμου, με νέους διεθνείς θεσμούς, με
μεταφορά τεχνογνωσίας, με ανάπτυξη των τοπικών εκπαιδευτικών συστημάτων, και με
την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών σε αυτή την κατεύθυνση. Η μόνη ασπίδα της
Ευρώπης από το μεταναστευτικό είναι η προκοπή των λαών στις πατρίδες τους, και
η δημιουργία προοπτικών για καλύτερη ζωή, ώστε να μη χρειάζεται να αποδημούν.
Ο κόσμος όλος είναι πια ένα λιλιπούτειο χωριουδάκι. Στα
πλαίσια της παγκοσμιοποίησης[3] για πρώτη φορά
παρουσιάζεται η ευκαιρία να ρίξουμε τα τείχη και τις προκαταλήψεις του
παρελθόντος. Όμως πρέπει να τιθασεύσουμε την παγκοσμιοποίηση, η οποία προς ώρας
έχει σοβαρές παρενέργειες. Η κινητικότητα του κεφαλαίου και αγαθών (σε σχέση με
το δυσκίνητο της εργασίας) σημαίνει ότι είναι ευκολότερο για το μεγάλο κεφάλαιο
να πραγματοποιεί υπερκέρδη, αποφεύγοντας την φορολόγηση, αφού όλες οι
κυβερνήσεις είναι αναγκασμένες να προσφέρουν δελεαστικούς όρους (γην και ύδωρ)
για την προσέλκυση επενδύσεων. Όμως κι εδώ η διεθνής συνεργασία αρχίζει να
δίνει καρπούς και ήδη είναι ορατή η προοπτική να εξαλειφθούν οι αθέμιτοι
φορολογικοί παράδεισοι που επιτρέπουν την νόμιμη φοροαποφυγή του μεγάλου
κεφαλαίου (βλπ. πρωτοβουλία BEPS[4] του ΟΟΣΑ). Ο απομονωτισμός και το κλείσιμο
στον μικρο-επαρχιωτισμό μας δεν έχει απολύτως τίποτε να μας προσφέρει.
Παραμένοντας ενεργοποιημένοι στα πλαίσια των διεθνών οργανισμών, και προπαντός
μέσα από την ΕΕ, μπορούμε να πετύχουμε σε συλλογικό επίπεδο, ώστε να αρχίσουμε
να αντιστρέφουμε κάποιες από τις πιο προκλητικές ανισότητες, που γίνονται
εμπόδια στην οικονομική ανάπτυξη.
Περισσότερο παρά ποτέ γίνεται σαφές ότι η ανάπτυξη και η
ευημερία προϋποθέτουν οικονομική ελευθερία. Όμως η ελευθερία του διεθνούς εμπορίου
συνθλίβεται κάτω από το βάρος των κατά τόπους διαφορετικών ρυθμιστικών πλαισίων
και προδιαγραφών (πέραν των δασμών και των τελωνιακών ελέγχων), καθώς και από
τα νομικά εμπόδια στη μετακίνηση των παραγωγικών συντελεστών (αγαθών,
υπηρεσιών, κεφαλαίου, εργασίας). Η Ενωμένη Ευρώπη, για πρώτη φορά άνοιξε το
δρόμο, με ενωσιακούς θεσμούς για τον καλύτερο συντονισμό επί μέρους κρατών και
την εναρμόνιση των νομοθεσιών, ώστε να υπερνικηθούν αυτά τα τείχη του
παρελθόντος και να θεμελιωθεί μια κοινή αγορά. Και τώρα η ΕΕ παίζει ηγετικό
ρόλο στις αντίστοιχες διατλαντικές διεργασίες στα πλαίσια των συνομιλιών για
την ΤΤΙP[5]. Αυτές οι πρωτοβουλίες ήδη θέτουν τις
βάσεις για μια παγκόσμια διακυβέρνηση και τη δημιουργία μιας παγκόσμιας κοινής
αγοράς. Η τάση για περιφερειακές και διεθνείς συνεργασίες εντείνεται (π.χ. NAFTA στη βόρια Αμερική, AFTA στην Ασία, AFTU, στην Αφρική, ΟΟΣΑ, ΔΝΤ, Παγκόσμια
Τράπεζα, WTO, κλπ). Πρώτη από
όλους θα ωφεληθεί η ελληνική ναυτιλία από αυτές τις εξελίξεις.
Παράλληλα, η περιφερειακή ασφάλεια και η αντιμετώπιση του
εξτρεμισμού και της τρομοκρατίας, ομοίως προϋποθέτει ολιστική αντιμετώπιση όλων
των προαναφερθέντων προβλημάτων στα πλαίσια διεθνούς συνεργασίας. Η ΕΕ πρέπει
να αναπτύξει αυτοδύναμους δεσμούς συλλογικής ασφάλειας, όχι προς αποδυνάμωση,
αλλά προς ενίσχυση του ΝΑΤΟ. Οι οπορτουνιστικές περιπέτειες όπως η εισβολή στο
Ιράκ, δεν θα πρέπει να επαναληφθούν, όμως ο ανεπτυγμένος κόσμος θα πρέπει να
αποφύγει τον φοβικό απομονωτισμό αλλά να τείνει χείρα βοηθείας και συνεργασίας
προς τις χώρες του τρίτου κόσμου ιδιαίτερα στον τομέα της ασφάλειας. Η
ανεξέλεγκτη δράση της ISIS ή της Μπόκο Χαράμ, ή της Αλ
Σαμπάμπ, στο μέτρο που υπονομεύουν την ειρήνη και ευημερία ολόκληρων περιοχών
της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής, αφορούν άμεσα τη Δύση, η οποία δεν μπορεί
να μένει αμέτοχος θεατής, αλλά οφείλει να συνδράμει με τεχνογνωσία και
εξοπλισμό τις μετριοπαθείς δυνάμεις αυτών των περιοχών. Η σταθερότητα και η
ασφάλεια στον τρίτο κόσμο, πάει χέρι-χέρι με την οικονομική ανάπτυξη, όχι μόνο
εκεί, αλλά και εδώ. Η προκοπή των γειτόνων μας, είναι προϋπόθεση για τη δική
μας προκοπή.
Είναι αφελές να θεωρούμε ότι η μεγάλη εικόνα δεν μας
αφορά. Τουναντίον, η ευφυής ενδοσκόπηση των προκειμένων προϋποθέτει την υψιπέτιδα
περισκόπηση των παρακειμένων, δια το αλληλένδετο των μεν προς τα δε. Και τα μεν
πιεστικά προκείμενα, προϋποθέτουν σκέψη δημιουργική, δηλαδή ικανή να επιλέγει
και να υλοποιεί λύσεις ευδόκιμες, το δε ευδόκιμο των λύσεων αυτών εξαρτάται από
την ικανότητα ένταξης του μέρους στο όλον, διότι μόνο έτσι μπορούμε να
βρίσκουμε τη θέση μας στο χώρο και να χαράζουμε πορεία στον χρόνο, με σίγουρη
πυξίδα. Το κρίσιμο είναι να τολμήσουμε να αποδεχτούμε τις προκλήσεις, να
αναστείλουμε τα φοβικά ένστικτα, να ανοιχτούμε στους νέους ορίζοντες με ορμή,
με πνεύμα ελευθερίας. Να εφορμήσουμε προς το μέλλον, όχι να τρέχουμε
κυνηγημένοι από αυτό, να συναντήσουμε (και να αναμετρηθούμε με) τα παλιρροϊκά
κύματα των μεγάλων αλλαγών που έρχονται κατά πάνω μας όχι μετερχόμενοι λίθινους
φοβικούς κυματοθραύστες αλλά ανάλαφρες “ξύλινες” σανίδες, καβάλα στο κύμα (ώστε
να πάμε μαζί του μακριά), κι όχι απέναντι (διότι θα συνθλιβούμε). Με ανοιχτούς και
ευέλικτους θεσμούς, με ανοιχτή οικονομία, με ελευθερία στο νου και την καρδιά.
Και το πρώτο βήμα πρέπει να είναι η υπέρβαση ετούτου του
παρωχημένου αφηγήματος της αριστεράς που μας δυναστεύει και μας καθηλώνει τούτα
τα 40 τόσα χρόνια της μεταπολίτευσης, του αρνητισμού και του συντηρητισμού, του
κρατισμού και των ατέρμονων διεκδικήσεων από το κράτος “πατερούλη”, της
εμμονικής ιδεοληψίας που λέει όχι σε όλα και που δεν θέλει τίποτε να αλλάξει
και που ζητεί φοβικό καταφύγιο στον απομονωτισμό, τη δραχμή, τον λαϊκίστικο
επαρχιωτισμό, που μας θέλει μικρούς και ζαρωμένους. Διότι ως πότε θα τα βάζουμε
δονκιχωτικά με τις αγορές και την παγκοσμιοποίηση, σπάζοντας συνέχεια την
κεφαλή μας; Ως πότε θα πολεμούμε τους ανεμόμυλους της απαξιωμένης αριστεροσύνης
μας, βλέποντας περιουσίες και αξίες δισεκατομμυρίων να εξαϋλώνονται στα
υπονομευθέντα χρηματιστήρια; Ο άνεμος της εποχής είναι άνεμος ελευθερίας, για
ψυχές φιλελεύθερες, τολμηρές, καπετάνισσες που ξέρουν να νικούν γιατί ξέρουν να
τολμούν (ἀρχὴ γὰρ ὄντως τοῦ νικᾶν τὸ θαρρεῖν[6]), ακριβώς όπως οι αρχαίοι
μας πρόγονοι, που απέναντι στο αλλοτινό τσουνάμι των εισβολέων απ΄ την ανατολή
έθεσαν “φαεννάν κρηπίδα ελευθερίας” με τα θεμιστόκλεια “ξύλινα τείχη” (τον
ευέλικτο αθηναϊκό στόλο) νικώντας με τη σπιρτάδα και τη δύναμη του νού μάλλον
παρά με τη δύναμη του πλήθους! Σε μας πάντα απόκειται να μετατρέπουμε (τώρα
όπως και τότε) τις προκλήσεις σε ευκαιρίες.
[1] Υδροδοτική και Ενεργειακή Επάρκεια για
την Κρήτη, 1.12.2012 (http://anileos.blogspot.com/2012/12/blog-post.html)
[2] Ριζοσπαστική Προσέγγιση του
Μεταναστευτικού, 13.10.2011 (http://blogs.eliamep.gr/panagiotis-perysinakis/rizospastiki-prosengisi-tou-metanasteftikou/)
[3] Παγκοσμιοποίηση και Αριστερά, 27.11.2014
(http://anileos.blogspot.com/2014/11/blog-post_27.html)
[5]
The Transatlantic Trade Investment
Partnership (http://ec.europa.eu/trade/policy/in-focus/ttip/index_en.htm).
[6]
Πλουτάρχου, Θεμιστοκλής
No comments:
Post a Comment