Επιτέλους, τα φώτα της δημοσιότητας αρχίζουν να φωτίζουν το πλέον κρίσιμο θέμα της προσεχούς τριακονταετίας (που είχα και επιγραμματικά θίξει παλαιότερα). Η εντεινόμενη ανισορροπία της οικονομικής δυναμικής ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση απειλεί να προκαλέσει ένα μεγα-σεισμό ιστορικών διαστάσεων. Τα προεόρτια αυτής της κρίσης ήδη βιώνουμε από το 2007.
Με μια διευκρίνιση ότι στη “Δύση” περιλαμβάνουμε όλες τις ανεπτυγμένες οικονομίες, δηλαδή και την Ιαπωνία ένω στην “Ανατολή” περιλαμβάνουμε τις δυναμικά αναπτυσσόμενες περιλαμβανομένης της Βραζιλίας.
Με μια διευκρίνιση ότι στη “Δύση” περιλαμβάνουμε όλες τις ανεπτυγμένες οικονομίες, δηλαδή και την Ιαπωνία ένω στην “Ανατολή” περιλαμβάνουμε τις δυναμικά αναπτυσσόμενες περιλαμβανομένης της Βραζιλίας.
Έχει σημασία να βλέπει κανείς τα πράγματα σε ιστορικό βάθος. Οι τρέχουσες εξελίξεις θα οδηγήσουν σε αναδιανομή της παγκόσμιας ισχύος αντίστοιχη με την άνοδο της Δύσης των τελευταίων πεντακοσίων χρόνων. Η Δύση πλησιάζει προς τη δύση της. Η επιφανειακή αιτία είναι η υπερχρέωση των κυβερνήσεων και η απώλεια ανταγωνιστικότητας, αλλά η βαθύτερη αιτία είναι ο Δυτικός ευδαιμονισμός, που ενώ στο μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα λειτούργησε ενισχυτικά στην οικονομική ανάπτυξη μέσω εκτόξευσης της κατανάλωσης, οδήγησε όμως μακροπρόθεσμα σε διάβρωση των δημοκρατικών ανακλαστικών, με αποτέλεσμα οι δυτικές κυβερνήσεις να γίνουν δέσμιες μιας εμμονής σε διαρκή βελτίωση των συνθηκών ζωής των εκλεκτόρων τους, πέραν και πάνω από τις δυνατότητες των οικονομιών τους (είτε με γιγαντισμό του κράτους όπως στην Ευρώπη, είτε με παράλογη μείωση των φόρων, όπως στην Αμερική). Στα πλαίσια του ευδαιμονισμού αυτού, οι πολίτες/καταναλωτές θεοποίησαν το παρόν, και θυσίασαν τα πάντα στο βωμό της μέγιστης δυνατής απόλαυσης του. Έμφαση στο παρόν σήμαινε αδημονία για επιτάχυνση των απολαβών. Το μέσο για την επίτευξη αυτής της επιτάχυνσης ήταν ο δανεισμός, τόσο των νοικοκυριών, όσο και των κυβερνήσεων, οι οποίες βρέθηκαν υπό την πίεση λαών χωρίς αντίληψη για τις επιπτώσεις αυτής της τάσης για το απώτερο μέλλον.
Το σύνθημα “εδώ και τώρα” αποτέλεσε τον δούριο ίππο της δυτικής δημοκρατίας, και την ταφόπλακα του μέλλοντος της Δύσης. Το ιερό τώρα επισκιάζει και αναλώνει κάθε μέλλον. Ο υπερκαταναλωτισμός με δανεικά οδήγησε επίσης σε μια επίπλαστη υπερθέρμανση των δυτικών οικονομιών και σε υπερβολικό τους φούσκωμα. Η υπερθέρμανση της οικονομίας μέσω δανεικών και καταναλωτισμού, δημιούργησε την ψευδαίσθηση ανάπτυξης και ασφάλειας και σε μεσοπρόθεσμο επίπεδο έσπρωξε τράπεζες σε ακόμα μεγαλύτερα ανοίγματα με την φαινομενική προοπτική αέναων κερδών, μέχρι που φτάσαμε στην κατάρρευση του 2007. Παράλληλα, αυτή η κρίση ευδαιμονισμού έσπρωξε τη Δύση σε αποβιομηχάνιση. Δύσκολες ή βαριές δουλειές πέταξαν αλλού, αφού ήταν ασύμβατες με το μοντέλο του ευδαιμονισμού. Η εγχώρια παραγωγή υποχώρησε ενώ η εγχώρια ζήτηση αυξανόταν με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι εισαγωγές ταχύτερα από τις εξαγωγές και να απειλούνται τα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών με κατάρρευση.
Η κρίση του 2007 συνοδεύτηκε από μετακύληση της φούσκας από την πραγματική οικονομία στον δημοσιονομικό τομέα. Στο βωμό της διατήρησης ενός επίπλαστα υψηλού βιωτικού επιπέδου (συναρτώμενου με την κουλτούτα του ευδαιμονισμού), οι δυτικές κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να ξεχυλώσουν τα ταμεία τους, να ρίξουν χρήματα στην αγορά και να επιχειρήσουν να διατηρήσουν το ΑΕΠ με ελλείμματα και δανεικά, σε επίπλαστα υψηλό επίπεδο, χρησιμοποιώντας τελικά τα δημόσια οικονομικά ως αμορτισέρ για απορρόφηση του κραδασμού από τη μεγάλη πτώση. Όμως αυτό το προσφιλές στους πολιτικούς αμορτισέρ έρχεται με τεράστιο μακροπρόθεσμο οικονομικό κόστος. Οι ΗΠΑ υπό τον Ομπάμα το έκαναν αυτό σε βαθμό μεγαλύτερο από την Ευρώπη. Οι δύο φιλοσοφίες, αποκρυσταλλώνονται στην προσέγγιση Ομπάμα και Μέρκελ, Κευνσιανισμός απέναντι στην οικονομική ορθοδοξία. Το στοίχημα στις ΗΠΑ είναι πώς με νέα δανεικά και τεχνητή υπερθέρμανση θα μπορέσει η οικονομία να ξαναπάρει μπροστά, ώστε από την ανάπτυξη να εισπράξει τελικά στο μέλλον το κράτος τους φόρους και να κλείσει τα σημερινά δυσθεώρητα ανοίγματα. Στον αντίποδα είναι η παλιομοδίτικη ορθοδοξία της Μέρκελ: κάλλιο πέντε και στο χέρι παρά δέκα και καρτέρι.
Την ίδια αυτή περίοδο η Κίνα και άλλες ανερχόμενες οικονομίες πραγματοποιούν ένα αναπτυξιακό ράλλι που βασίζεται στην φθηνή εργασία και την αποχή του κράτους από ανοίγματα. Η Κίνα όχι μόνο δεν γυρεύει δανεικά από άλλους, αλλά έχει τόσα πλεονάσματα που παρέχει δανεικά στη Δύση προκειμένου η Δύση να συνεχίσει το απατηλό υπερκαταναλωτικό όνειρο για λίγο ακόμη. Το όπιο του 21ου αιώνα (που επί αιώνες στο παρελθόν κράτησε την Κίνα σε βαθύ λήθαργο) είναι τώρα η απόλυτη εξάρτηση της Δύσης από την κουλτούρα του ευδαιμονισμού, την κουλτούρα του ιερού τώρα. Στην πραγματικότητα αυτό που παρακολουθούμε σε πλανητικό επίπεδο είναι ένα γιγάντιο σιφώνι όπου ο πλούτος και τα μέσα παραγωγής ρουφιούνται μαζικά από τη Δύση και αποστέλλονται στην Ανατολή. Τα καράβια του παγκόσμιου εμπορίου το μαρτυρούν. Γεμάτα κοντέηνερς από Ανατολή προς Δύση, επιστρέφουν άδεια από την άλλη για να ξαναγεμίσουν. Επίσης το διεθνές τραπεζικό σύστημα μαρτυρεί την αντίθετη πορεία του χρήματος. Σε αντάλλαγμα των κοντέηνερς φεύγουν τα εμβάσματα με συνάλλαγμα και ζεστό χρήμα. Γίνονται βουνά τα δολάρια στα θησαυροφυλάκια του Πεκίνου, κι όταν στερεύει η Δύση από ζεστό χρήμα, σπεύδει το Πεκίνο να δώσει γενναιόδωρα αύθονα δανεικά προς τους καλύτερους της πελάτες στη Δύση. Όμως τα δανεικά κοστίζουν κι’ αυτό οδηγεί σε επίταση της ανισορροπίας αφού η Κίνα τώρα εισπράτει όχι μόνο το τίμημα για τα προϊόντα που πουλά στην Δύση, αλλά και τόκους για τα δανεικά που παρέχει στην Δύση προκειμένου η Δύση να συνεχίσει να αγοράζει τα προϊόντα της. Η επόμενη φάση είναι το ξεπούλημα της Δύσης όσο – όσο για την αποπληρωμή των δανεικών. Το άστρο της Δύσης ήδη δύει πίσω από τα βουνά του χρέους.
Είναι πλέον τόσα τα χρέη, που δεν είναι διατηρήσιμα (sustainable). Θα υπάρξει λίαν προσεχώς “σφαγή” στις διεθνείς αγορές για την προσέλκυση δανεικών για την κάλυψη των διευρυνόμενων ελλειμμάτων. Οι υπερχρεωμένες χώρες θα χάνουν σε φερεγγυότητα και παράλληλα θα πρέπει να πληρώνουν ψηλότερα επιτόκια. Η όποια Κευνσιανή ανάπτυξη θα πετάξει από το παράθυρο προς ανατολάς. Και μόλις αυτό γίνει σαφές, θα έρθει η χρεοκοπία. Μετά τον τραγικό σεισμό στην Ιαπωνία, είναι αβέβαιο αν το χορό την προσεχή πενταετία θα σύρρουν οι ΗΠΑ ή η Ιαπωνία. Όμως θα κινδυνέψει και η Ευρώπη, η οποία θα πρέπει να συναγωνιστεί στις διεθνείς αγορές για νέα δάνεια. Το ράλλι των επιτοκίων θα σκοτώσει τις πιο αδύναμες οικονομίες που δεν θα έχουν φροντίσει εγκαίρως να απομακρυνθούν από τον γκρεμό της υπερχρέωσης. Ενόψει αυτών των εξελίξεων γίνεται πολύ επιτακτικότερη και κατεπείγουσα η βίαιη σταθεροποίηση του Ελληνικού δημοσιονομικού χρέους πάσει θυσία, διότι σε τρία ή σε πέντε χρόνια δεν θα θέμε να ψάχνουμε για κεφάλαια στις αγορές, όταν η ρευστότητα θα κοντεύει να στερέψει από τον επρχόμενο Αμερικανο-Ιαπωνικό στραγγισμό των αγορών.
Το τεράστιο εκκρεμές της παγκόσμιας ισχύος φεύγει ολοταχώς από τη Δύση και σπεύδει προς Ανατολή με αυξανόμενη ταχύτητα.
Μέσα από αυτή την κρίση ίσως τελικά βγεί ενδυναμωμένη μόνη η Ευρώπη, σε σύγκριση με τις ΗΠΑ ή την Ιαπωνία (όχι όμως και σε σύκγριση με τις ανερχόμενες οικονομίες της ανατολής). Υπό την έννοια αυτή η συμβολή της Μέρκελ στη χάραξη μακράς στρατηγικής είναι καθοριστικής σημασίας, και οι αποφάσεις που λαμβάνονται αυτές τις μέρες είναι ιστορικών διαστάσεων. Το Ευρωπαϊκό μοντέλο διακυβέρνησης έχει επίσης ένα σημαντικό ρόλο να παίξει εδώ.
Η ανάσχεση της ανισορροπίας απαιτεί πόνο και θυσία. Απαιτεί εγκατάληψη του ευδαιμονικού μοντέλου. Απαιτεί την μετατόπιση της έμφασης από το παρόν προς το μέλλον, πράγμα εξαιρετικά δύσκολο σε δημοκρατίες με σύντομο πολιτικό κύκλο, αλλά αναγκαίο. Αυτό που το τελευταίο δωδεκάμηνο έχει δείξει, είναι ότι η Ευρώπη με σταθερότητα είναι ίσως περισσότερο διατεθημένη και περισσότερο έτοιμη να πιεί το πικρό ποτήρι της άμεσης προσαρμογής, σε αντίθεση με την Αμερική ή την Ιαπωνία που ακόμη κυνηγούν τη χίμερα της ανάπτυξης μέσω του Κεϋνσιανού μοντέλου. Η ικανότητα της Ευρώπης να κάμει αυτή την προσαρμογή ίσως εν μέρει οφείλεται στο πιο αποτελεσματικό μοντέλο διακυβέρνησης της και αυτό ίσως τελικά κάμει την μέγάλη διαφορά στο βάθος του ιστορικού χρόνου.
Η αλήθεια είναι (όπως αποδεικνύουν μελέτες του ΔΝΤ) ότι (σε αντίθεση με την περί του αντιθέτου μυθολογία ευρείας κατανάλωσης) το υψηλό χρέος έχει αρνητική επίπτωση στην ανάπτυξη. Όσο προσθέτουν εφήμερους πόντους στην ανάπτυξη βραχυπρόθεσμα τα ελλείμματα, άλλο τόσο και ακόμη περισσότερο αφαιρεί πόντους μακροπρόθεσμα η δια των ελλειμμάτων συσώρρευση χρέους. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης η απάντηση είναι μία: ανταγωνιστικότητα (η οποία μπορεί να επιτευχθεί μόνο με πλήρη απεξάρτηση από το όπιο του δανεισμού και ευδαιμονισμού). Όσοι διατείνονται ότι η Ευρώπη σήμερα στερείται εμπνευσμένης ηγεσίας, είναι απλώς ανιστόρητοι μύωπες και έχουν υποεκτιμήσει τους Ευρωπαϊκούς θεσμούς, και την Μέρκελ ειδικότερα, η οποία είναι ουσιαστικά και η μόνη που προτείνει έναν ξεκάθαρο στρατηγικό προσανατολισμό μακράς πνοής αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη και στη Δύση γενικότερα. Αν η Δύση θέλει να επιβραδύνει την επερχόμενη (και κατά πολλούς αναπόφευκτη) απώλεια ισχύος της, θα πρέπει οι λοιποί δυτικοί ηγέτες να ακούσουν λίγο περισσότερο τη Γερμανίδα καγκελάριο.
Σε ό,τι δε αφορά την Ελλάδα, τί να πει κανείς! Το μακροπρόθεσμο και το διεθνές, προφανώς δεν χωρούν στο καφενείο της βουλής.
No comments:
Post a Comment