Η μάχη του ευρώ: Ασφυκτικά διεθνή πλαίσια, διλήμματα και ψευδαισθήσεις

Καθώς δίδουμε την ύστατη μάχη του ευρώ σε τούτες τις εκλογές, είναι αναγκαίο να έχουμε σαφή θεώρηση όχι μόνο των πλεονεκτημάτων, αλλά και των κινδύνων που η συμμετοχή σε αυτό
συνεπάγεται, ώστε απαλλαγμένοι από αυταπάτες να πάρουμε τις αποφάσεις μας, όχι επειδή νομίζουμε από άγνοια πως είναι εύκολες, αλλά μολονότι έχουμε βαθειά επίγνωση των δυσκολιών. Το χάσμα ανταγωνιστικότητας ανάμεσα στους βόριους και νότιους Ευρωπαίους διευρύνθηκε με την υιοθέτηση του ευρώ. Οι βόριοι, τόνωσαν τις εξαγωγές τους και ενίσχυσαν την παραγωγική τους βάση. Οι νότιοι αντίθετα είδαν το σκληρό ευρώ ως ευκαιρία για εύκολο και φτηνό δανεισμό προς τόνωση της εσωτερικής ζήτησης. Βρεθήκαμε έτσι 10 χρόνια αργότερα με μια Ευρώπη δύο ταχυτήτων σε ασύμπτωτες τροχιές. Ωστόσο είναι απλοϊκό να εγκαλεί κανείς το ευρώ ως μόνο υπαίτιο για τη διεύρυνση αυτού του χάσματος, ακριβώς όπως είναι άστοχο να ρίχνει κανείς το φταίξιμο για ένα τροχαίο ατύχημα στο γρήγορο αυτοκίνητο παρά στον απρόσεχτο οδηγό. Η κατάληξη αυτή δεν ήταν μονόδρομος. Δυστυχὠς ο εγκλωβισμός της δημοκρατίας στην διαρκή επιδίωξη του βραχυπρόθεσμου οφέλους σε βάρος της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας, οδήγησε όλες τις κυβερνήσεις του ευρωπαϊκού νότου στην υιοθέτηση του εύκολου δρόμου, της ανεύθυνης δημοσιονομικής, μισθολογικής και πιστωτικής επέκτασης. Βραχυπρόθεσμα αυτές οι επεκτατικές (λαϊκίστικες) πολιτικές φάνηκε να φέρνουν αποτέλεσμα. Οδήγησαν σε ταχεία οικονομική μεγέθυνση όλες τις οικονομίες του νότου με ψευδαίσθηση ευμάρειας, η οποία μεγέθυνση όμως οφειλόταν όχι στην διεύρυνση της παραγωγικής τους βάσης, ούτε στην αύξηση της παραγωγικότητας, αλλά στην αύξηση της κατανάλωσης με δανεικά.

Η παγκόσμια διάσταση: Την ίδια περίοδο η Δύση συνολικά κι όχι μόνο ο Ευρωπαϊκός νότος, έχει εγκλωβιστεί σ’ ένα φαύλο κύκλο καταναλωτισμού και υπερχρέωσης (ιδιωτικής και δημόσιας) απέναντι στις αναδυόμενες δυναμικές εξαγωγικές παραγωγικές (μη καταναλωτικές) οικονομίες της Ανατολής. Αυτή είναι η μέγιστη ανισορροπία που καθορίζει σήμερα το παγκόσμιο πλαίσιο. Ο κόσμος έχει μοιραστεί στο δυτικό ημισφαίριο των καταναλωτών εισαγωγέων και στο ανατολικό ημισφαίριο των παραγωγών εξαγωγέων, όπου τα ελλείμματα (δημοσιονομικά και εμπορικά) των μεν είναι τα πλεονάσματα των δε. Αυτή η κατάσταση είναι βεβαίως μή διατηρήσιμη. Η Δύση συνολικά είναι σε ένα οριακό επίπεδο. Κλασσικά εργαλεία κευνσιανά ή μονεταριστικά δεν μπορούν να προσφέρουν λύσεις, διότι το πρόβλημα υπερβαίνει συνολικά τις όποιες δυνατότητες παρέμβασης. Οι δυτικές οικονομίες έχουν υποστεί καθολική απώλεια στήριξης. Η ανταγωνιστικότητα αναδεικνύεται σε κλειδί, όχι μόνο για την Ελλάδα. Η παραγωγική δραστηριότητα και οι θέσεις εργασίας αιμοραγούν από τη Δύση προς την φτηνότερη Ανατολή. Για να διαφυλάξει τα μερίδια της στις παγκόσμιες αγορές η Δύση πρέπει να ανακτήσει την ανταγωνιστικότητα της και να απεξαρτηθεί από το μέχρι τούδε στρεβλό καταναλωτικό της μοντέλο που βασίστηκε στο δανεισμό και την πιστωτική επέκταση.

Η μετάβαση όμως στο νέο σημείο παγκόσμιας ισορροπίας με αποκατάσταση της ανταγωνιστικότητας της Δύσης θα είναι επίπονη και θα απαιτήσει χρόνο. Η θέση ακόμη και της Γερμανίας σε αυτό το πλαίσιο είναι άκρως επισφαλής. Δεν υπάρχουν μεγάλα περιθώρια χαλάρωσης, ούτε έναντι του Ευρωπαϊκού νότου, αλλά ούτε και στο εσωτερικό της Γερμανίας. Είναι άκρως επικίνδυνο για την Ευρώπη να επιχειρεί την ίαση της ενδοευρωπαϊκής ανισορροπίας αγνοώντας την παγκόσμια ανισορροπία που ελλοχεύει.

Στο μεταξύ, παρά το δυσμενές παγκόσμιο πλαίσιο, κάποια παρέμβαση επιδιώκεται από την ΕΚΤ σε επίπεδο νομισματικής πολιτικής με στόχο την υποτίμηση του ευρώ. Η αβεβαιότητα ευτυχώς οδηγεί ούτως ή άλλως σε de facto υποτίμηση του ευρώ, που ενισχύει μερικώς την ανταγωνιστικότητα συνολικά της ευρωζώνης. Το πιθανότερο είναι πως η ΕΚΤ θα αναγκαστεί ωστόσο να υιοθετήσει τελικά επίσημη νομισματική πολιτική ελεγχόμενης επέκτασης (να τυπώσει χρήμα), που θα δώσει κάποιες πρόσθετες ανάσες (με παραπέρα υποτίμηση του ευρώ) οπότε και ο στόχος του πληθωρισμού θα πρέπει να αναθεωρηθεί προς τα πάνω.

Όμως πρέπει να καταλάβουμε πως τα περιθώρια για τέτοιες παρεμβάσεις είναι ασφυκτικά. Τυχόν υπερβολικές μισθολογικές αυξήσεις στη Γερμανία (που ήδη σε κάποιο βαθμό επιχειρούνται) θα επιφέρουν απώλεια ανταγωνιστικότητας που θα έχει δυσμενείς συνέπειες συνολικά για την Ευρώπη. Υπέρμετρη νομισματική επέκταση από την ΕΚΤ θα επιφέρει καταστρεπτικές πληθωριστικές πιέσεις, ενώ λύσεις αλληλεγγύης, όπως το ευρωομόλογο περικλύουν τον περίφημο ηθικό κίνδυνο (επιβράβευσης ανεύθυνων επιλογών). Οι ισορροπίες άρα είναι εξαιρετικά επισφαλείς και πρέπει να κατανοήσουμε ότι η όποια Γερμανική κυβέρνηση οφείλει να είναι ιδιαίτερα προσεκτική και φειδωλή, μέσα στο παρόν διεθνές πλαίσιο, όχι μόνο για το καλό της Γερμανίας, αλλά και για το καλό της Ευρώπης.   Δεν μπορούμε για να σώσουμε την Ελλάδα να κάψουμε την ατμομηχανή της Ευρώπης, διότι εξασθένηση της Ευρώπης θα βλάψει πάνω από όλα την ίδια την Ελλάδα. Μαξιμαλισμοί από το νότο σαν αυτούς που ακούγονται από ανεύθυνους και αδαής δημαγωγούς για εσωτερική κατανάλωση στη χώρα μας μπορεί να οδηγήσουν σε διάλυση που θα πλήξει πρωτίστως τους νοτίους.

Επιλογές για την Ελλάδα: Οι επιλογές για την Ελλάδα σε αυτό το παγκόσμιο και ευρωπαϊκό γόρδιο δεσμό είναι ασφυκτικά στενές. Εύκολες λύσεις δεν υπάρχουν. Ούτε η παραμονή στο ευρώ θα είναι τόσο ανώδυνη όσο υπαινίσσονται κάποιοι, ούτε η έξοδος θα δώσει τάχα λύσεις που κάποιοι άλλοι υπαινίσσονται. Η πολιτική ηγεσία οφείλει να είναι έντιμη απέναντι στο λαό. Το βιωτικό μας επίπεδο απλά δεν είναι διατηρήσιμο. Η Ελλάδα σήμερα είναι αντιμέτωπη με ένα εκρητικό κοκτέηλ μιας διπλής κατάρρευσης, τόσο σε επίπεδο δημοσιονομικού εκτροχιασμού, όσο και σε επίπεδο κατάρρευσης της ανταγωνιστικότητας, εξαιτίας των αλόγιστων αυξήσεων πάνω από την παραγωγικότητα που δόθηκαν την τελευταία δεκαετία. Η επίπονη προσαρμογή είναι αναπόφευκτη είτε την επιλέξουμε συνειδητά πασχίζοντας να μείνουμε στο ευρώ, είτε επιχειρήσουμε να την εμποδίσουμε με ανεδαφικές φαντασιόπληκτες πολιτικές, αναπότρεπτα έτσι διολισθαίνοντας εκτός ευρωζώνης. Εξάλλου γεωστρατηγικοί μάλλον παρά καθαρά οικονομικοί υπολογισμοί υπαγορεύουν την παραμονή μας στο ευρώ, διότι αν διολισθήσουμε στο δρόμο της δραχμής η χώρα θα γίνει ξαφνικά ευάλωτη σε εξωτερικές επιβουλές, και θα μείνει απολύτως ανυπεράσπιστη, χωρίς μέσα αυτοδύναμης προστασίας και χωρίς συμμάχους. Από την άλλη, η προσαρμογή μέσα στο ευρώ ενώ προαπαιτεί λιτότητα διαρκείας δεν σημαίνει εντούτοις ότι συνεπάγεται και ύφεση διαρκείας, εφόσον ολοκληρωθούν οι μεταρρυθμίσεις και ανοίξουμε τη χώρα σε παραγωγικές επενδύσεις. Ο εθνικός στρατηγικός στόχος της προσεχούς δεκαετίας, η νέα Μεγάλη Ιδέα πρέπει να είναι η με κάθε τρόπο βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και η αύξηση των εξαγωγών. Το σύνθημα πρέπει να είναι: Εξαγωγές ή Θάνατος.

Τί μπορεί να γίνει; Πρέπει η ψαλίδα ανταγωνιστικότητας ανάμεσα στον Ευρωπαϊκό βορά και τον Ευρωπαϊκό νότο να κλείσει με μετακίνηση των νοτίων προς τα πάνω, χωρίς ουσιώδη υποχώρηση των βορίων προς τα κάτω, διαφορετικά η Ευρώπη συνολικά θα κινδυνέψει να χάσει τις παγκόσμιες αγορές. Προς τούτο πρέπει να συνεχιστεί απρόσκοπτα η περιοριστική πολιτική και οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στο νότο με επίταση, και όχι χαλάρωση της προσπάθειας. Πρέπει όμως μετά να ακολουθήσει ένα επενδυτικό σχέδιο Μάρσαλ στο νότο που να είναι από τώρα ορατό, με παραγωγικές επενδύσεις από τους βοριοευρωπαίους, αμέσως μόλις υπάρξουν δείγματα αποκατάστασης της δημοσιονομικής ισοροπίας. Όχι απλά μόνο επιδοτούμενες επενδύσεις σε υποδομές, αλλά προπαντός κοινές παραγωγικές δράσεις, μακρόπνοες συνεργασίες, μεταφορά τεχνογνωσίας, νέα εργοστάσια με ιδιωτικά επιχειρηματικά κεφάλαια από το βορά. Αυτό όμως επίσης προϋποθέτει αποκατάσταση του επιχειρηματικού κλίματος στο νότο. Και αυτό δε θα γίνει βεβαίως με αντικαπιταλιστικές ρητορίες, με δήθεν φιλεργατικούς μαξιμαλισμούς, με αριστερούς ερασιτεχνισμούς, κομμουνιστική υστερία και απειλή κρατικοποίησης των πάντων.

Τα καλά νέα είναι πως ήδη έχουμε διανύσει σχεδόν το μισό δρόμο για τη σταθεροποίηση και η πολιτική της τελευταίας διετίας, παρά τα προβλήματα, τις καθυστερήσεις, τους δισταγμούς, έχει αποφέρει απτά αποτελέσματα σε πείσμα όσων λεν το αντίθετο. Το δημοσιονομικό έλλειμμα έχει μειωθεί δραστικά, το εμπορικό έλλειμμα έχει επίσης μειωθεί, αφού μειώθηκαν οι εισαγωγές και αυξήθηκαν οι εξαγωγές, και έχουμε ήδη ανακτήσει σχεδόν τη μισή ανταγωνιστικότητα που είχαμε απωλέσει την προηγούμενη δεκαετία. Είμαστε στο σωστό δρόμο. Η βαθειά ύφεση και η ψηλή ανεργία είναι το βαρύ τίμημα της αναγκαίας προσαρμογής. Είναι όμως ένα πρόσκαιρο τίμημα ενώ οι οικονομικές βάσεις που τώρα δημιουργούμε, με την ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας είναι μόνιμες και θα επιτρέψουν την μελλοντική ανάπτυξη σε βάθος χρόνου. Με κάποιες διορθώσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο (περιορισμένη νομισματική χαλάρωση) όσο και σε ελληνικό επίπεδο (παραπέρα μείωση δαπανών και μείωση φόρων και γραφειοκρατίας) θα μπορέσουμε να φτάσουμε στο τέλος της ύφεσης σε ένα χρόνο (ή δύο αν επιμηκυνθεί ο χρόνος της προσαρμογής).

Συμπέρασμα: Ο δρόμος του ευρώ δεν είναι ρόδινος. Προϋποθέτει σιδηρά πειθαρχία. Έχει πόνο, αλλά και ελπίδα στο τέλος εφόσον επιδείξουμε πολιτική ωριμότητα, αφού η σταθερότητα του ευρώ δίδει πρόσβαση στα ελληνικά προϊόντα στις ευρωπαϊκές και παγκόσμιες αγορές και θέτει το πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούμε να προκόψουμε. Αντίθετα ο δρόμος της δραχμής είναι δρόμος απελπισίας, παραίτησης, έχει μόνο πόνο (και μάλιστα πολλαπλάσιο), χωρίς καμία ελπίδα. Το ευρώ ενσαρκώνει την εξωστρέφεια του Ελληνισμού. Η δραχμή θα είναι σύμβολο ήττας και φοβικής εσωστρέφειας. Το ευρώ είναι η συνάντηση του Ελληνισμού με τους Ευρωπαίους αδερφούς. Σ’αυτή τη συνάντηση δεν μπορεί να ηττηθούμε. Σε τούτη τη δοκιμασία πρέπει να κατισχύσουμε και να επιμείνουμε εξωστρεφώς. Διότι η Ελλάς πρόκοψε και θριάμβευσε μόνο όταν κοιτούσε έξω, ψηλά και μακριά. Όταν άνοιγε πανιά για το άγνωστο, όχι όταν κρυβόταν στο καβούκι της.

Να θυμηθούμε την επιλογή των αρχαίων Αθηναίων υπό την προτροπή του Θεμιστοκλή που στη σκιά της επερχόμενης εξ ανατολών απειλής, αντί να διανείμουν τις προσόδους στους πολίτες (όπως προέτρεπαν οι λαϊκιστές της εποχής) και αντί να κλειστούν στα ξύλινα τείχη της Ακρόπολης, επένδυσαν με αυταπάρνηση τα εισοδήματα από τα ορυχεία του Λαυρίου στην οικοδόμηση του στόλου με τον οποίο έκαμαν την εξωστρέφεια τρόπο ζωής, ξανοίχτηκαν στα πελάγη, προάσπισαν την ανεξαρτησία τους, θεμελίωσαν και ελάμπρυναν την Αθηναϊκή ηγεμονία και κατέκτησαν την υστεροφημία τους για τους ιδίους και την πόλη τους για όλους τους αιώνες. Κι όπως μας θυμίζει ο Περικλής στον επιτάφιο λόγο του να τολμούμε να αντικρίζουμε κατάματα τις αντιξοότητες και να μη λιγοψυχούμε από τη γνώση του κινδύνου, ούτε και να ξεθαρεύουμε από άγνοια αυτού, αλλά με ευψυχία και λογική να τραβούμε εμπρός:

Τολμᾶν τε οἱ αὐτοὶ μάλιστα καὶ περὶ ὧν ἐπιχειρήσομεν ἐκλογίζεσθαι: ὃ τοῖς ἄλλοις ἀμαθία μὲν θράσος, λογισμὸς δὲ ὄκνον φέρει. Κράτιστοι δ᾽ ἂν τὴν ψυχὴν δικαίως κριθεῖεν οἱ τά τε δεινὰ καὶ ἡδέα σαφέστατα γιγνώσκοντες καὶ διὰ ταῦτα μὴ ἀποτρεπόμενοι ἐκ τῶν κινδύνων.