Και γιατί να μην καταργήσουμε το χρήμα; (και άλλες τρελές ιδέες)

Πώς θα μπορούσε να αλλάξει δραματικά προς το καλύτερο η καθημερινότητα χωρίς δημοσιονομικό κόστος (μια και δεν περισσεύουν λεφτά); Προφανώς αν διαφεύγαμε τους σύγχρονους δυνάστες μας τη φοροδιαφυγή, τη γραφειοκρατία, τη διαφθορά, την άδικη ή υπέρμετρη φορολόγηση. Υπάρχουν μαγικές, ανέξοδες λύσεις; Δυστυχώς όχι, αν εμμένουμε στην πεπατημένη και συνεχίζουμε να σκεπτόμαστε συμβατικά. Αλλ’ ίσως είναι δυνατή η φυγή προς τα εμπρός αν
τολμήσουμε μια διαφορετική ευφάνταστη, υπερβατική προσέγγιση. Ιδού μερικές τρελές ιδέες, όχι βέβαια προς άμεση υλοποίηση, αλλά για να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε “έξω από το κουτί”.

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΧΡΗΜΑ: Φοροδιαφυγή και διαφθορά υπάρχουν όσο υφίσταται η δυνατότητα απόκρυψης πληρωμών από το βλέμμα της εφορίας. Τα μετρητά (χαρτονομίσματα και κέρματα) έχουν το μειονέκτημα ότι χάνονται σε βαθιές τσέπες και κυκλοφορούν εύκολα σε φάκελα κάτω από το τραπέζι. Αντίθετα οι ηλεκτρονικές (μέσω τραπέζης) συναλλαγές αφήνουν ανεξίτηλο ίχνος ορατό στις αρχές. Αλλά πώς να καταστήσουμε υποχρεωτικά όλες τις συναλλαγές ηλεκτρονικές ώστε να εξαλείψουμε ουσιωδώς τη φοροδιαφυγή; Απλά, καταργώντας το έντυπο ή μεταλλικό χρήμα. Δεν θα χρειαζόμασταν ούτε διωκτικούς μηχανισμούς, ούτε ΣΔΟΕ, ούτε στρατιές υπαλλήλων, ούτε ελέγχους σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις, ούτε τεκμήρια, ούτε τίποτε. Όλα θα ήταν στο φως, όλες οι συναλλαγές απευθείας διαθέσιμες στην Εφορία.

ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑ: Αλλά το σύνταγμα δεν λέει απλώς πως όλοι πρέπει να πληρώνουν φόρους, αλλά πως πρέπει να πληρώνουν ανάλογα με τις δυνάμεις τους έκαστος. Αυτή είναι η αρχή της αναλογικότητας. Οι φτωχοί πιο λίγο και οι πλούσιοι πιο πολύ, αλλά αναλογικά προς το εισόδημα τους, όχι οι πλούσιοι δυσανάλογα περισσότερο (π.χ. με δημευτικούς συντελεστές στα ψηλά κλιμάκια). Αυτό κατά τη γνώμη μου σημαίνει πως πρέπει αφενός να εξαλείψουμε φόρους που δεν υπακούν στην αρχή της αναλογικότητας και αφετέρου να αποκαταστήσουμε την αρχή εκεί που έχει στραβώσει.

ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΕΜΜΕΣΗΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑΣ: Οι έμμεσοι φόροι (ΦΠΑ) δεν είναι αναλογικοί (αν και είναι χρήσιμοι ως αντικίνητρο στην κατανάλωση και εύκολοι στην είσπραξη). Ο άνεργος πληρώνει ας πούμε 40 λεπτά ΦΠΑ για ένα καρβέλι ψωμί, το ίδιο όσο και ο πλουσιώτερος Έλληνας. Οι έμμεσοι φόροι είναι άδικοι και κατά τη γνώμη μου αντισυνταγματικοί (το επιχείρημα πως ο πλούσιος τρώει ή καταναλώνει περισσότερο είναι όχι απλώς αστείο αλλά προκλητικό). Είναι σκάνδαλο ότι το ελληνικό κράτος εισπράττει περισσότερα από έμμεσους παρά από άμεσους φόρους (24,5 δις έναντι 21,3 δις). Οι έμμεσοι φόροι πρέπει να καταργηθούν. Η πλήρης εξάλειψη της φοροδιαφυγής (με την αποϋλοποίηση του χρήματος) επιτρέπει τέτοια διεύρυνση της φορολογικής βάσης, ώστε οι φόροι από την άμεση φορολογία να υπερκαλύψουν το κενό.

ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΚΛΙΜΑΚΙΩΝ: Η υποκρισία του κράτους (που ανέχεται τη φοροδιαφυγή και στηρίζεται στους άδικους έμμεσους φόρους) αντικατροπτίζεται με τα κλιμάκια στην άμεση φορολογία όπου το κράτος προφασίζεται κοινωνική ευαισθησία επιβάλλοντας κλιμακωτή (επιθετικά προοδευτική φορολογία) με διαφορετικά κλιμάκια, ώστε οι πιο πλούσιοι να πληρώνουν δυσανάλογα μεγαλύτερο ποσοστό του εισοδήματος τους σε άμεσους φόρους. Όμως η προοδευτική φορολογία δεν υπακούει αν είμαστε ειλικρινείς στην αρχή της αναλογικότητας που επιβάλει το σύνταγμα. Το ψηλό κλιμάκιο συνιστά δυσανάλογη, όχι αναλογική επιβάρυνση (τουλάχιστο αν οι λέξεις εξακολουθούν να σημαίνουν κάτι). Επιπλέον αποτελεί αντικίνητρο για επιτυχία, τιμωρία σε βάρος όσων τα έχουν καταφέρει κάπως καλύτερα. Η υπερφορολόγηση όπως και η άνιση (επιθετικά προοδευτική) φορολόγηση συνιστούν προσβολή των δικαίων του ανθρώπου. Αληθινή κοινωνική δικαιοσύνη σημαίνει ίσες ευκαιρίες, όχι ισοπέδωση. Άρα να καταργήσουμε τα κλιμάκια και προπαντός να καταργήσουμε τη δαιδαλώδη διαφοροποίηση στον τρόπο φορολόγησης εισοδήματος από διαφορετικές πηγές.

ΕΝΙΑΙΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ & ΑΦΟΡΟΛΟΓΗΤΟ ΟΡΙΟ: Ενδείκνυται άρα, χάριν δικαιοσύνης και απλοποίησης, η υιοθέτηση ενιαίου οριζόντιου συντελεστή άμεσης φορολογίας, ας πούμε 25% για όλους (φυσικά και νομικά πρόσωπα, και από όλες τις πηγές), αλλά με πρόβλεψη για αρχικό αφορολόγητο όριο (π.χ. 10.000 ευρώ) ώστε οι πραγματικά άποροι να είναι εκτός φορολογίας. Εξάλλου εφόσον το αφορολόγητο όριο ισχύει για όλους, λειτουργεί έτσι ώστε να εισάγει και ένα (ηπιώτερο έναντι των κλιμακίων) στοιχείο προοδευτικότητας στην άμεση φορολογία (όσο το εισόδημα είναι κοντά στο όριο, ο τελικός φόρος προσεγγίζει ως ποσοστό του εισοδήματος το 0%, ενώ όσο το εισόδημα αυξάνεται, ο φόρος απομακρύνεται από το 0% και προσεγγίζει τον συντελεστή του 25% χωρίς να τον φτάνει).

ΣΤΗΝ ΠΗΓΗ: Αυτό που όμως ταλαιπωρεί τον πολίτη περισσότερο ίσως και από την πληρωμή του φόρου είναι η διαδικασία πληρωμής, η γραφειοκρατία, οι επισκέψεις στις εφορίες και τις τράπεζες, οι ουρές, οι κλειδάριθμοι, οι προθεσμίες, οι δηλώσεις, οι αναδρομικοί έλεγχοι, ο ραγιαδισμός, η μιζέρια που λέγεται φοροεισπρακτικός μηχανισμός, ο οποίος είναι και τεράστια πηγή διαφθοράς. Ας τον καταργήσουμε και αυτόν. Εφόσον πετύχουμε το μείζον (να κάνουμε όλες τις συναλλαγές ηλεκτρονικές) μπορούμε να πετύχουμε και το έλασσον, ήτοι να παρακρατείται για όλους ο ενιαίος άμεσος φόρος στην πηγή (σε κάθε πίστωση του λογαριασμού μας), ώστε να μη χρειάζεται να κάνουμε δηλώσεις, ή να απασχολούμε τόσους ελεγκτές και να διατηρούμε τόσες εφορίες. Η παρακράτηση στην πηγή προϋποθέτει την απλότητα που εγγυάται ο ενιαίος (επίπεδος) συντελεστής (flat rate).

ΥΠΕΡΑΠΛΟΥΣΤΕΥΣΗ: Όλο το άγχος των δηλώσεων, όλη η φασαρία με τις αποδείξεις, με τα έντυπα, με τις οδηγίες, τους κωδικούς, όλα τα έξοδα στους λογιστές, όλες οι προσφυγές στα δικαστήρια, όλα πάνε περίπατο. Η απλούστευση του συστήματος (ηλεκτρονικό χρήμα + ενιαίος συντελεστής + παρακράτηση φόρου στην πηγή) θα φέρει λύτρωση του πολίτη. Το μόνο κοινωνικό κόστος θα είναι ότι κάποιοι λογιστές ή δικηγόροι θα πρέπει να βρουν άλλη δουλειά. Φυσικά κάποιες λειτουργικές δαπάνες (ατομικές ή επιχειρηματικές) θα πρέπει να εκπίπτονται, όμως και αυτό θα μπορεί να γίνεται στην πηγή κατά τη συναλλαγή και θα προστίθενται στο αφορολόγητο όριο, και η παρακράτηση του φόρου θα αρχίζει αυτόματα αφότου το εισόδημα έχει υπερβεί το αφορολόγητο όριο.

ΟΛΑ ΣΕ ΕΝΑ – ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΛΟΙΠΩΝ ΦΟΡΩΝ: Η αποδοτικότητα ενός τέτοιου συστήματος (όπου όλος ο φόρος χωρίς εξαίρεση παρακρατείται στην πηγή και όπου κανείς δεν μπορεί να κρύψει τίποτε) θα είναι τέτοια που θα επιτρέπει την κατάργηση όλων των άλλων άδικων και αντιαναπτυξιακών φόρων. Όλα σε ένα. Προπαντός θα μπορούν να καταργηθούν οι άδικοι δημευτικοί φόροι στην κατοχή ή μεταβίβαση περιουσίας (αλλ’ όχι στην υπεραξία ή τις προσόδους από την περιουσία που αποτελεί εισόδημα – δεδομένου εξάλλου ότι η περιουσία αποτελεί συνταγματικά προστατευόμενο αγαθό, και δη προϊόν ήδη φορολογηθέντος εισοδήματος). Επίσης έτσι μπορούν να καταργηθούν οι εισφορές κοινωνικής ασφάλισης, που λειτουργούν ως αντικίνητρο στην απασχόληση. Εξαίρεση στη φορολογική ενοποίηση θα ισχύει μόνο για κάποιους στοχευμένους ανταποδοτικούς φόρους (για τους οποίους χρειάζεται χωριστή ανάλυση, που γενικά θα επιβάλλονται στη βάση του ότι ο άμεσα οφελούμενος μιας υπηρεσίας πρέπει να συγχρηματοδοτεί το κόστος).

ΤΕΡΜΑ ΣΤΗΝ ΟΜΗΡΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ: μαζί με τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης, είναι σκόπιμο να καταργήσουμε την ίδια την κοινωνική ασφάλιση (ή τουλάχιστο την εμπλοκή του κράτους σε αυτή). Οι κοινωνικοασφαλιστικές παροχές είναι πανάκριβες, και είναι διαθέσιμες με τόσους όρους και προϋποθέσεις, ώστε είναι δώρο άδωρο. Όποιος μέσα στην κρίση χάνει μία δόση μένει ανασφάλιστος! Η κοινωνική ασφάλιση δεν είναι πρόσφορο μέσο άσκησης κοινωνικής πολιτικής. Το κράτος πρέπει να αποχωρήσει από την κοινωνική ασφάλιση (π.χ. μετοχοποιώντας όλα τα ασφαλιστικά ταμεία εις χείρας των ασφαλισμένων) και να επικεντρώσει την προσοχή του στην πρόνοια.

ΠΡΟΝΟΙΑ: Το κοινωνικό κράτος είναι πανάκριβο (το 2014 ξοδεύουμε για μισθούς και συντάξεις 18,4 δις και για κοινωνική ασφάλιση και περίθαλψη 13,3 δις). Όμως είναι δουλειά και ευθύνη του κράτους να εγγυάται την ευημερία των πολιτών του; Ή μήπως θα έπρεπε να εγγυάται απλώς την ασφάλεια και ελάχιστη αξιοπρέπεια τους, και να το κάνει αυτό αποτελεσματικά ώστε να μην ξεφεύγει κανείς (όπως τώρα) από το δίκτυ προστασίας, δηλαδή να κάνει λιγότερα αλλά καλύτερα; Το κράτος θα πρέπει επιτέλους να δώσει ελάχιστη εθνική σύνταξη σε όλους άνω ενός ηλικιακού ορίου (ας πούμε 67 ή 68 ετών) με προνοιακό (όχι κοινωνικοασφαλιστικό) χαρακτήρα, δηλαδή χωρίς όρο προηγούμενων εισφορών και χωρίς εισοδηματικά κριτήρια. Το ποσό πρέπει να είναι αρκετό ώστε να μην πεινά ο συνταξιούχος αλλά όχι τέτοιο που να διασφαλίζει άνετη διαβίωση (ας πούμε γύρω στα 300 ευρώ). Η νομοθεσία μπορεί να ενθαρρύνει την επένδυση σε συνταξιοδοτικά ασφαλιστικά πακέτα για όποιον θέλει κάτι περισσότερο (π.χ. εκπίπτοντας τη σχετική δαπάνη από το φόρο εισοδήματος).

ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ & ΣΤΕΓΗ: Μα θα πει κανείς με 300 ευρώ ποιός ζει; Η αλήθεια είναι πως και σήμερα το ύψος της κρατικής εισφοράς στο ασφαλιστικό σύστημα είναι κάπου σε αυτό το επίπεδο. Για το υπερβάλλον και σήμερα πρέπει να φροντίσει ο ίδιος ο πολίτης, που όμως δεν έχει δικαίωμα επιλογής για την επένδυση του. Η διαφορά είναι πως όποιος σήμερα δε συγκεντρώσει αρκετά ένσημα μένει στο μηδέν, δηλαδή δεν εισπράττει ούτε το ποσό που αναλογεί στην κρατική εισφορά. Εντούτοις αν έχει γίνει διεύρυνση της φορολογικής βάσης, και καταργηθούν οι έμμεσοι φόροι και οι φόροι στην περιουσία, τότε τα 300 ευρώ θα πιάνουν πολύ περισσότερο τόπο. Θα έχουν μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη. Αλλά σίγουρα δε φτάνουν για ενοίκιο. Αλλά και πάλι το κράτος πρέπει να παρέχει στέγη στους άστεγους. Στοιχειώδη πλην αξιοπρεπή στέγη, επί τούτου οικοδομημένη. Άλλωστε εφόσον το κράτος δεν τιμωρεί την ιδιοκτησία και ενθαρρύνει την αποταμίευση, οι περισσότεροι πολίτες που φτάνουν στο χρόνο συνταξιοδότησης θα είναι ιδιοκτήτες της κατοικίας τους. Με την σημερινή επιδότηση ενοικίου, το κράτος νοθεύει την πλευρά της ζήτησης και απλά αυξάνονται τα νοίκια επ’ ωφελεία των εκμισθωτών. Αντίθετα με την οικοδόμηση κοινωνικής κατοικίας, το κράτος ασκεί πολύ πιο αποτελεσματική πολιτική από την πλευρά της προσφοράς.

ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ: Τέλος αντί επιδόματος ανεργίας που σήμερα σε ύψος 360 ευρώ δίδεται σε ελάχιστους και με αυστηρούς όρους προηγούμενων εισφορών, το κράτος πρέπει επίσης σε προνοιακή βάση να προσφέρει ένα χαμηλότερο μεν αλλά εγγυημένο ελάχιστο εισόδημα σε όλους όσοι είναι άποροι σε ύψος ας πούμε 250 ευρώ το μήνα (που επίσης με όλες τις άνω μεταρρυθμίσεις θα έχει μεγαλύτερη αγοραστική αξία). Και αυτό θα μπορεί να καταβάλλεται αυτόματα στην τράπεζα από το κράτος αν στο τέλος κάθε μήνα το εισόδημα του πολίτη είναι μηδενικό, ή αν σε ετήσια βάση υπολοίπεται του ελάχιστου ετήσιου ορίου των 3.000 ευρώ (με κατάλληλο συμψηφισμό), ώστε να μη χρειάζεται κανείς να κάνει ούτε αιτήσεις, ούτε να πηγαίνει στον ΟΑΕΔ – θα λειτουργεί δηλαδή ως αρνητικός πιστωτικός φόρος, ομοίως καταβαλλόμενος στην πηγή. Οπότε θα μπορούμε να καταργήσουμε και τον ΟΑΕΔ (ο οποίος μπορεί να παραχωρήσει τη θέση του σε ιδιωτικά γραφεία ευρέσεως εργασίας).

ΔΙΚΤΥ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ: Το προνοιακό δίκτυ ασφαλείας πρέπει να είναι τέτοιο που κανείς να μην μένει στο δρόμο και κανείς να μην πεινά, αλλά και κανείς να μη νιώθει παραχορτασμένος ή καλοβολεμένος. Η κρατική αναδιανεμητική παρέμβαση δεν πρέπει να θέτει αντικίνητρα είτε στην εργασία είτε στον πλουτισμό και να αποκοιμίζει ή να αναστέλλει τη δημιουργικότητα του πολίτη. Ο πολίτης πρέπει από τη μια να εργάζεται χωρίς να υπολογίζει σ’ αυτές τις απολαβές, αλλά και από την άλλη να τολμά να παίρνει ρίσκα και να επιχειρεί, γνωρίζοντας ότι σε κάθε περίπτωση, αν στραβοπατήσει δε θα μείνει στο δρόμο.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Εφόσον ο ρόλος και το μέγεθος του κράτους μειωθεί, και εφόσον μειωθεί το λειτουργικό του κόστος (χάρη στην άνω προτεινόμενη υπεραπλούστευση), θα μπορεί να επιτευχθεί τόσο η επιτάχυνση της απομείωσης του χρέους (όρος για την επανάκτηση της εθνικής ανεξαρτησίας και αξιοπρέπειας) όσο και η αναγκαία διεύρυνση του προνοιακού/αναδιανεμητικού ρόλου προς υποστήριξη των πιο αδύναμων που χτυπήθηκαν χειρότερα από την κρίση. Το παράλληλο άνοιγμα των αγορών, η φιλελευθεροποίηση του μοντέλου, και η έμφαση σε πολιτικές προσφοράς (αποταμίευση, παραγωγή, εξαγωγές) παρά ζήτησης (υπερδανεισμός, καταναλωτισμός, εισαγωγές) αποτελούν συνολικά το κλειδί, όχι μόνο για την οριστική έξοδο από την κρίση, αλλά για την οικοδόμηση μιας νέας Ελλάδας για τον 21^ο αιώνα. Μιας Ελλάδας γνώσης, αυτοπεποίθησης, εξωστρέφειας, δικαιοσύνης, ανθρωπιάς, ελπίδας, δημιουργίας, επιχειρηματικότητας και προκοπής.