Τί Ευρώπη;

Η κρίση έφερε στην επιφάνεια δομικά προβλήματα της Ένωσης. Επιτακτικά διλήμματα έχουν τεθεί. Ήταν το ευρώ ζουρλομανδύας; Ήταν μοιραίος ο εκτροχιασμός των νοτίων προς όφελος των βορείων; Ήταν η νομισματική ένωση πρόωρη χωρίς προηγούμενη τραπεζική και δημοσιονομική ένωση; Χρειάζεται “περισσότερη Ευρώπη” και τί εννοούμε με αυτό τον όρο; Μήπως έχουν δίκιο οι ευρωσκεπτικιστές που ζητούν επαναπατρισμό εξουσιών από τις Βρυξέλλες, που θεν “λιγότερη Ευρώπη”, και τί εννοούν; Είναι δυνατή η επιστροφή στην “κοινή αγορά” χωρίς το πολιτικό εποικοδόμημα της “Ένωσης”; Ο διάλογος ενόψει εκλογών πρέπει να πάει σε βάθος και να γίνει συγκεκριμένος.

Η μακρά ενωσιακή διαδικασία στην ήπειρο μας ξεκίνησε ως ανάχωμα στις πολεμικές αναμετρήσεις που αρχικά σφυρηλάτησαν αλλά τελικά καταβαράθρωσαν την Ευρώπη κατά τους προηγούμενους αιώνες. Το εθνικό κράτος από όχημα προόδου έγινε αιτία καταστροφής και οπισθοδρόμησης. Με τους δυο παγκόσμιους πολέμους η διχασμένη Ευρώπη ταπεινωμένη εκθρονίστηκε απ’ την ηγεσία του κόσμου από τις “Ηνωμένες” Πολιτείες της Αμερικής. Έγινε σαφές ότι η ένωση είναι πηγή δύναμης. Ότι ο πόλεμος και δη ο ολοκληρωτικός εμφύλιος ευρωπαϊκός πόλεμος είναι αιτία συνολικής οπισθοδρόμησης. Η ενωσιακή διαδικασία στην Ευρώπη βασίστηκε στην απλή διαπίστωση ότι η ένωση των αγορών, το άνοιγμα των συνόρων ήταν ο καλύτερος τρόπος για την εμπέδωση όχι μόνο της ειρήνης αλλά και της ευημερίας.

Η επόμενη διαπίστωση ήταν πως η ενοποίηση των αγορών δεν είναι αποτελεσματική αν υπάρχουν σε κάθε αγορά τόσο διαφορετικοί κανονισμοί, τόση ανομοιογένεια του ρυθμιστικού πλαισίου. Ήταν αναγκαία μια διαδικασία εναρμόνησης ώστε να ενισχυθεί η Ευρωπαϊκή βιομηχανία και το εμπόριο και να πέσουν τα αθέατα σύνορα του προστατευτισμού προς όφελος του καταναλωτή. Αυτό όμως προϋπέθετε πανευρωπαϊκούς (υπερεθνικούς) θεσμούς αφιερωμένους σε αυτό το έργο. Προς τούτο χρειαζόταν επίσης ως δομικός πυλώνας της Ένωσης ένα ισχυρό δίκαιο ανταγωνισμού προς αρωγή του ενδοκοινοτικού εμπορίου. Η ίδια η ζωή επέβαλε τη δημιουργία ευρωπαϊκών πολιτικών θεσμών νομοπαρεσκευαστικών (για την εναρμόνιση), διοικητικών (για το συντονισμό πρωτοβουλιών και την εφαρμογή των αποφάσεων) και δικαστικών (για τη διευκρίνιση θεμάτων κοινοτικού δικαίου, και την επίλυση διακρατικών ή ιδιωτικών διαφορών αναφορικά προς την εφαρμογή των κανόνων του ευρωπαϊκού δικαίου).

Για όποιον γνωρίζει ιστορία και αντιλαμβάνεται σε βάθος πώς λειτουργεί η οικονομία και το εμπόριο, είναι σαφές πως δε θα μπορούσε ποτέ να υπάρξει κοινή αγορά χωρίς το πολιτικό εποικοδόμημα που της προσδίδει υπόσταση δηλαδή χωρίς την Ένωση. Ο ακραίος ευρωσκεπτικισμός του τύπου που εκφράζει ο Nigel Farage του UKIP στη Βρετανία (έξοδος από την Ένωση, επιστροφή σε μια οικονομική κοινή αγορά), είναι απλώς μια ανοησία. Η Ένωση υπήρξε καταλυτική στην ανάπτυξη των λαών της Ευρώπης. Τους έδωσε κοινή στεντώρια φωνή στα διεθνή φόρα. Υπηρέτησε τον ευρωπαίο πολίτη όσο καμιά εθνική κυβέρνηση και προπαντός κατέστησε δυνατή την κοινή αγορά.

Όμως η Ένωση (με πολιτική και όχι μόνο οικονομική υπόσταση) δεν είναι χωρίς προβλήματα ή ψεγάδια, τα οποία κυρίως εντοπίζονται στο ημιτελές του πράγματος. Έχοντας υιοθετήσει στο μεταξύ το κοινό νόμισμα και έχοντας εισάγει δειλά στοιχεία άμεσης νομιμοποίησης με την απευθείας εκλογή του ευρωκοινοβουλίου, βρίσκεται πάλι (εν μέσω κρίσης) σε σταυροδρόμι αντιμέτωπη με τα διλήμματα που εκτέθηκαν στην εισαγωγική παράγραφο, που όλοι διαπιστώνουν πως το status quo δεν είναι διατηρήσιμο, όπου ή πρέπει να εγκαταλείψουμε το κοινό νόμισμα, ή να βαθύνουμε κι άλλο θεσμικά τη συνοχή της Ένωσης. Μπρος ή πίσω, λοιπόν. Αλλά αν μπρος, προς ποιά κατεύθυνση ακριβώς; Θα πάμε σε μια Ευρώπη αλληλεγγύης, ή άμιλλας, συγκεντρωτισμού ή αποκέντρωσης, ομοσπονδιοποίησης ή κυρίαρχων κρατών, άμεσης κυριαρχικής εκπροσώπησης των ευρωπαίων πολιτών, ή έμμεσης γραφειοκρατικής διαχείρισης μέσω των κυβερνήσεων;

Όσοι ανήκουμε σ’ εκείνους που πιστεύουμε με πάθος στο Ευρωπαϊκό όραμα, πρέπει να είμαστε πολύ προσεχτικοί όταν προτείνουμε “περισσότερη Ευρώπη” και να διευκρινίζουμε τί εννοούμε. Διότι αν ως περισσότερη Ευρώπη, ιδίως εμείς οι νότιοι εννοούμε (όπως φαίνεται να προτείνει η Ελληνική ριζοσπαστική αριστερά) μια Ευρώπη πατερναλισμού, γραφειοκρατίας, άκριτης μεταφοράς πόρων, άφεσης αμαρτιών, “αλληλεγγύης” των κορόιδων του Βορά προς τα σαϊνια του Νότου έναντι πλήρους εκχώρησης δημοσιονομικής κυριαρχίας, και εξάλειψης κάθε ιδιαιτερότητας και κάθε ανταγωνισμού ανάμεσα στα κράτη-μέλη, ε, τέτοια Ευρώπη του βολέμματος και της παρακμής να μας λείπει.

Η Ευρώπη αντιθέτως που χρειαζόμαστε είναι εκείνη που ενώ προωθεί την ομοιογένεια, ταυτόχρονα κινητοποιεί δημιουργικές δυνάμεις και έχει στη βάση της τον ανταγωνισμό, την άμιλλα, είτε μεταξύ επιχειρήσεων και ιδιωτών, είτε μεταξύ κρατών-μελών. Είναι η Ένωση της ευθύνης, της πειθαρχίας, της εφαρμογής κανόνων, που συνεχίζει να γκρεμίζει τείχη, που εμπεδώνει μια πραγματικά ανοιχτή, κοινή αγορά, όπου αγαθά, υπηρεσίες, κεφάλαια και εργαζόμενοι συναγωνίζονται και κινούνται ελεύθερα προς αναζήτηση των καλύτερων ευκαιριών.

Η Ένωση μπορεί να πετύχει περισσότερα αν προχωρήσει στη θεσμική της ολοκλήρωση. Πρέπει να τολμήσουμε το τελευταίο μεγάλο άλμα προς την ομοσπονδιοποίηση. Να θεσπίσουμε τις νομικές έννοιες του “Ευρωπαϊου Πολίτη” και του “Ευρωπαϊκού Λαού”. Να μεταφέρουμε την εθνική κυριαρχία από το εθνικό στο υπερεθνικό επίπεδο, να γίνει ο “Ευρωπαϊκός Λαός” η μόνη άμεση και αυθεντική πηγή της συλλογικής Ευρωπαϊκής κυριαρχίας. Να καταστήστουμε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο γνήσια κυρίαρχο σε ομοσπονδιακή βάση, με εξουσία να επιβάλλει ομοσπονδιακούς φόρους και να ψηφίζει ομοσπονδιακό προϋπολογισμό (μέχρι ένα όριο του Ευρωπαϊκού ΑΕΠ) και να εκλέγει εκτελεστική εξουσία (Επιτροπή), ώστε να μην εξαρτάται από τη χρηματοδότηση των κρατών μελών. Και θα πρέπει να παρέχει ένα στενό πυρήνα υπηρεσιών και προνοιακών παροχών (βασικές ομοσπονδιακές ελάχιστες παροχές) σε όλους τους Ευρωπαϊους πολίτες. Με προϋπολογισμό μόλις στο 1,2% του Ευρωπαϊκού ΑΕΠ η Ένωση έχει ήδη πετύχει τόσα πολλά. Με ένα αυξημένο προϋπολογισμό ας πούμε στο 10% του Ευρωπαϊκού ΑΕΠ θα μπορεί να κάνει πολύ περισσότερα και να αποκτήσει γνήσια ομοσπονδιακή κρατική υπόσταση. Η συνένωση κυριαρχίας (pooling of sovereignty) προϋποθέτει συνένωση πόρων (pooling of revenues), και δι΄ αυτού θα επιτελείται ήπια κάθετη (ταξική) και έμμεσα οριζόντια (γεωγραφική) αναδιανομή πόρων, όπως γίνεται στις ΗΠΑ.

Ομοσπονδιακοί φόροι και παροχές θα αποτελούν τον “Ομόσπονδο Πυρήνα” (την “πρώτη βαθμίδα”) υποχρεώσεων και δικαιωμάτων του Ευρωπαίου Πολίτη ανεξάρτητα εγκατάστασης ή εθνικότητας. Ο Στενός Πυρήνας εξασφαλίζει (ως κοινός παρονομαστής) ένα επίπεδο πεδίο για όλους, λειτουργεί ως αναγκαίος (απών σήμερα) συνεκτικός ιστός για το κοινό νόμισμα και διευκολύνει την ελεύθερη μετακίνηση και εγκατάσταση εργαζομένων. Πάνω από τον Στενό Πυρήνα τα κράτη μέλη θα πρέπει να διατηρούν την επιλογή να επιβάλλουν επιπρόσθετους τοπικούς φόρους και να παρέχουν επιπρόσθετες τοπικές παροχές, υπό τον μόνο όρο ότι μεσοσταθμικά τα δημόσια οικονομικά κάθε χώρας παραμένουν ισοσκελισμένα (δηλαδή τυχόν πρόσθετες παροχές να χρηματοδοτούνται πάντα με πρόσθετη φορολογία, όχι με δανεισμό). Οι εθνικοί φόροι και οι εθνικές παροχές θα αποτελούν τη “δεύτερη βαθμίδα” (το “Εθνικό Πρόσθετο”) υποχρεώσεων και δικαιωμάτων. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να ανταγωνίζονται μεταξύ τους είτε στο πεδίο των φόρων, είτε στο πεδίο των παροχών (ως προς το Εθνικό Πρόσθετο) προκειμένου να καταστήσουν τις χώρες τους πιο ελκυστικές, για εργαζόμενους ή για επενδύσεις.

Η Ευρώπη μπορεί να επανέλθει στην παγκόσμια πρωτοπορεία με σωστή ηγεσία και δημιουργικό όραμα. Το δρόμο της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης προς την κατεύθυνση της ομοσπονδίας δείχνουν οι Ευρωπαίοι Φιλελεύθεροι Δημοκράτες υπό την οραματική ηγεσία του φεντεραλιστή Guy Verhofstadt. Οι επερχόμενες εκλογές είναι ευκαιρία για όλους μας να πάρουμε θέση στα υπαρκτά διλήμματα της ηπείρου μας και να προσδώσουμε θετική έκφραση στην όποια δυσαρέσκεια μας λέγοντας εμφατικά όχι στο εμπόριο φόβου και τις ασυναρτησίες των άκρων. Η Ένωση δεν μπορεί να επιβάλλεται από τις ελίτ, ούτε από τις αγορές. Δεν μπορεί να είναι το αποτέλεσμα ψυχρών οικονομικίστικων νομοτελειών. Πρέπει να αποκτήσει πλήρη δημοκρατική νομιμοποίηση, να απαντά στο αίτημα των καιρών και να απηχεί τα βαθύτερα αδελφικά αισθήματα των λαών της Ευρώπης ως συνειδητοποίηση του κοινού μας πεπρωμένου και ως ιδεατό αποκορύφωμα της κοινής μας ιστορίας.