Η Μάστιγα του Λαϊκισμού

Οι δυνάμεις του λαϊκισμού βρίσκονται σε έξαρση διεθνώς τον τελευταίο καιρό. Όμως το φαινόμενο δεν είναι καινούργιο. Είναι γνωστό αρχαιόθεν. Ανατέλει μαζί με την ίδια τη δημοκρατία. Μετά τον Περικλή της κάθε χρυσής εποχής έπεται ο Αλκιβιάδης της παρακμής. Μετά το άφθιτο κλέος και τους θριάμβους του χρυσού αιώνα και της υπεύθυνης συνετής ηγεσίας έρχεται το όνειδος της καταδημαγώγησης, ο όλεθρος της Σικελικής καταστροφής και ο θάνατος της δημοκρατίας.

Απέναντι στην πολιτεία του εφικτού και της λογικής, στην επιδίωξη σταδιακής και σταθερής βελτίωσης των ανθρωπίνων πραγμάτων με σταθερό βηματισμό, αντιπαρατίθεται σχεδόν μοιραία ο παραλογισμός της ανυπομονησίας, της πλεονεκτικής φίλαυτης ονειροπόλησης, της πλάνης του μετέωρου βήματος.

Ο λαϊκισμός οδηγεί πάντα σε ήττες και καταστροφές. Ενέχει μέσα του μηχανισμό λήψης λάθος αποφάσεων. Ξεκινά από λάθος ανάγνωση της πραγματικότητας. Υποκύπτει πάντα στον πειρασμό ανάπλασης της πραγματικότητας, κατά το δοκούν και όπως βολεύει. Εκλαμβάνει ως αληθή τα ζητούμενα ή τα απευχόμενα, τις ελπίδες και τους φόβους. Έχει ως γνώμονα το συναίσθημα, ενώ αποστρέφεται τη λογική.

Έλκει νομιμοποίηση από τις επιθυμίες και τις φαντασιώσεις, ή τους φόβους. Δίκαιο είναι το ευκτέο. Το δε ευκτέο ως δίκαιο, οφείλει να καθίσταται εφικτό, δια της περί τούτου βουλήσεως και μόνο, χωρίς άλλη προσπάθεια. Αν η πραγματικότητα θέτει ανυπέρβλητα εμπόδια στην επίτευξη του ανέφικτου, που όφειλε να είναι εφικτό επειδή απλώς ήταν ευκτέο, τότε αλίμονο στην πραγματικότητα. Προπαντός αλίμονο στους απολογητές ή ερμηνευτές της πραγματικότητας, που στοχοποιούνται ως υπονομευτές της συλλογικής φαντασίωσης.

Αν κάποιος ψελλίσει στην Ελλάδα ότι το τέλος των μνημονίων και της λιτότητας δεν μπορεί να επέλθει με θεληματική διαπραγμάτευση ή τσαμπουκαλίδικα δημοψηφίσματα, είναι ανθέλληνας. Αν υπαινιχθεί στις ΗΠΑ ότι το Αμερικανικό όνειρο δεν περνάει από την έγερση του υπέροχου τείχους στα σύνορα του Μεξικού, είναι προδότης. Αν υποστηρίξει στη Βρετανία ότι η ευρωέξοδος δεν είναι η καλύτερη μέθοδος για την εθνική ανάταξη και την ανάκτηση ελέγχου, είναι ευρωλιγούρης.

Ο λαϊκιστής (που συνήθως είναι “χαρισματικός”, τρομάρα του) πείθει τον πολίτη ότι είναι με το μέρος του. Είναι δικός του άνθρωπος. Νιώθει τον πόνο του. Συμμερίζεται τα όνειρα του. Εγγυάται την εκπλήρωση τους. Υιοθετεί άκριτα όλες τις επιθυμίες, ακόμη και αντικρουόμενες μεταξύ τους, αναλόγως του εκάστοτε ακροατηρίου. Χαϊδεύει αφτιά. Κολακεύει. Προφασίζεται πως οι επιθυμίες είναι όχι μόνο πραγματοποιήσιμες, αλλά αντιστοιχούν (όλες σχεδόν χωρίς εξαίρεση) σε αναφαίρετα, ιερά και αναπαλλοτρίωτα δικαιώματα. Όσοι στέκονται εμπόδιο σε αυτές τις επιθυμίες (π.χ. οι μέχρι τούδε διαχειριστές μιας ανυπέρβλητης ή αδυσώπητης πραγματικότητας, ή οι απολογητές ή ερμηνευτές αυτής), δεν είναι απλώς ανίκανοι ή διεφθαρμένοι, αλλά εγκληματίες που καταπατούν ιερά δικαιώματα. Εγκληματίες που πρέπει όχι απλώς να ηττηθούν, αλλά να σαρωθούν με μίσος ως μιάσματα, ως εκπρόσωποι του παλαιού πολιτικού κατεστημένου.

Ο λαϊκιστής, για να πείσει τον πολίτη ότι είναι δικός του άνθρωπος, κατασκευάζει έναν φαντασιακό εξωτερικό εχθρό, ώστε έτσι να περιχαρακώσει “εμάς” από τους “άλλους”, εκμεταλλευόμενος τα αταβιστικά ένστικτα του λαού. Όλοι οι εσωτερικοί αντίπαλοι προγράφονται ως υπονομευτές της ομάδας “ημών” και ως πεμπτοφαλαγγίτες των “άλλων”, που πρέπει να εξοβελιστούν. Και βεβαίως ο λαϊκιστής εργαλειοποιεί το ψεύδος, τη συκοφαντία, τη φημολογία.

Ο λαϊκιστής ανθίζει στις κρίσεις. Όταν κάτι πάει στραβά, κάποιος φταίει γι’ αυτό. Απογοήτευση, αγανάκτηση, οργή, θυμός, προσφέρουν πρόσφορο έδαφος για κατασκευή και καταδίκη ενόχων, για κατασκευή και πώληση ονείρων. Όμως ο λαϊκιστής διαφθείρει το λαό και τη δημοκρατία όχι μόνο με δηλητιριώδεις λόγους, αλλά και με φθοροποιές ενέργειες. Μετέρχεται την πατρωνία και τις πελατειακές πρακτικές, ώστε, αφού δεν έχει τρόπο να υλοποιήσει τα ψέματα του και να ικανοποιήσει όλους, τουλάχιστο κάνει αρκετά χατήρια και ρουσφέτια σε ικανή μερίδα υποστηρικτών, σε βάρος όλων των άλλων, ώστε να διατηρεί εκάστοτε μια κρίσιμη μάζα ψηφορόρων και χειροκροτητών, που είναι κάθε φορά αναγκαίοι για την κατάκτηση ή διατήρηση της εξουσίας. Αλλά επειδή αυτές οι πρακτικές υπονομεύουν τα δημόσια οικονομικά και την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, κάνοντας προοδευτικά όλο πιο δύσκολη την ικανοποίηση των ψεύτικων υποσχέσεων (οι υποσχέσεις των λαϊκιστών είναι πάντα ψεύτικες, αφού εξ ορισμού αφορούν το ανέφικτο), ο λαϊκιστής αναγκάζεται να μετέρχεται άλλα τεχνάσματα για να διατηρείται στην εξουσία. Υπονομεύει την ανεξαρτησία του τύπου και της δικαιοσύνης. Δημιουργεί τεχνητές κρίσεις, εσωτερικές ή εξωτερικές. Κατασκευάζει ψεύτικα διλήμματα. Βρίσκει τρόπους να τοποθετεί τους αντιπάλους του στην δήθεν λάθος πλευρά του εκάστοτε διλήμματος, ώστε να έχει τρόπο να τους δαιμονοποιεί ή να τους διχάζει. Δείχνει το δάκτυλο πάντα σε κάποιον άλλο όταν καλείται να εξηγήσει το λόγο τελικής αδυναμίας υλοποίησης των ψευδών υποσχέσεων.

Ο λαϊκιστής τελικά είναι ανίκανος διαχειριστής της πραγματικότητας αλλ’ ικανότατατος διεκτραγωδός της. Άστοχος στοχοθέτης, πλην άριστος μυθοπλάστης. Άπορος λύσεων, αλλά ευπορότατος δικαιολογιών. Έμπλεος πτερόεντων λόγων, αλλ’ ενδεής έργων. Ονειροπόλος αλλ’ όχι οραματιστής. Δειλός και αδαής. Ανήμπορος και άτολμος να μιλήσει πικρές αλήθεις στο λαό. Ζητεί τη συμπάθεια διότι ξέρει ότι δεν δικαιούται το σεβασμό. Είναι μικρός γι’ αυτό μεγαλοκαμώνεται. Δεν μπορεί να κάμει το επόμενο βήμα, αλλά δήθεν αδυμονεί για το άλμα. Μεθά με το γλυκό χειροκροτητή σήμερα, γνωρίζοντας πόσο πικρός θα είναι ο νηφάλιος ιστοριογράφος αύριο. Η πολιτεία του είναι ένα θλιβερό ταξίδι μεταξύ πεζοδρομείου και υπονόμου.

Αν και στη χώρα μας αναγνωρίζουμε τους δικούς μας ήρωες του θεάτρου σκιών που απαντούν στην άνω περιγραφή, ας προσέλθουμε επιτέλους στις επόμενες εκλογές με λίγο περισσότερο σκεπτικισμό, λίγο περισσότερο σεβασμό στην αλήθεια, λίγο πιο πρακτικό πνεύμα απέναντι στην πραγματικότητα, κι ας αναδείξουμε τους λιγότερο χαρισματικούς, αλλά περισσότερο υπεύθυνους, εκείνους που στο τέλος δε νοιάζονται για το χειροκρότημα και την αυλαία, παρά για τη δουλειά, για την κοινή ωφέλεια, εκείνους που αναμετρώνται μόνο με το χρόνο (που δεν γυρνά και δεν περισσεύει) και την ιστορία (που δεν συγχωρεί).