Δίκη Πίστεως – Λογικής Χρεία

Είναι δυσπερίγραπτος ο πόνος που βιώνει κανείς βλέποντας φανατικούς θρησκόληπτους στη Νίμροντ να καταστρέφουν υπερτρισχιλιετή μνημεία της ανθρωπότητας, τα οποία άνθεξαν τόσες χιλιετίες για να μας διηγούνται την ένδοξη ιστορία των προγόνων μας, όταν η ανθρωπότητα έκανε τα πρώτα της βήματα στη μεσοποταμία, στο λίκνο του παγκόσμιου πολιτισμού, όταν ο άνθρωπος τόλμησε να νεωτερίσει, να δημιουργήσει πόλεις, πολιτισμό, τέχνη, να ξεκινήσει τη θεαματική πορεία προς τα άστρα. 

Στα συντεθλιμένα αυτά μνημεία συμπυκνώνεται και ενσαρκώνεται το έργο, η πνοή δημιουργίας τόσων γενεών μικρών ή μεγάλων ανθρώπων, ανώνυμων ή επώνυμων, ατόμων ή ομάδων, που υπήρξαν ατομικά ή συλλογικά συν-γραφείς του ανθρώπινου έπους, συνεκφραστές της ανθρώπινης περιέργειας, της ανθρώπινης δίψας για να πάμε όλοι μαζί μακρύτερα, ταχύτερα, ψηλότερα. Και έλαχε σε τούτη τη γενιά τη δική μας γενιά, τη γενιά που βλέπει εικόνες της κοσμικής γαλάζιας οικείας μας από το διάστημα, που έχει στείλει το ανθρώπινο χέρι στις εσχατιές του ηλιακού μας συστήματος, που έχει εντυπώσει το ανθρώπινο πόδι σε ξένους κόσμους, που έχει δαμάσει τη δύναμη των άστρων, με την οποία κινεί υποβρύχια και παράγει ενέργεια, που έχει στα ακροδάκτυλα την πιο απίστευτη και εξελιγμένη τεχνολογία, έλαχε σε τούτη τη γενιά να γίνει μάρτυρας όχι της αποθέωσης του ανθρώπου, αλλά της απόλυτης αποκτήνωσης αυτού.

Αλλά είναι αυτές οι εικόνες και μια πανίσχυρη υπενθύμιση, ότι η εξελικτική μας πορεία από τα κτήνη της ζούγκλας προς τους αγγέλλους των ουρανών δεν είναι αδήρητη, ούτε αυτονόητη, ούτε ανεπίστρεπτη. Είναι μια πανίσχυρη υπενθύμιση για όλους τους ανθρώπους και για όλους τους λαούς του κόσμου για τους θανάσιμους κινδύνους που ελλοχεύουν, όχι εκεί έξω στις αφιλόξενες εσχατιές του κόσμου, αλλά στο εντός μας σύμπαν, μέσα στον ίδιο τον ανθρώπινο εγκέφαλο, το πολυπλοκότερο και θαυμαστώτερο κτίσμα της ύπαρξης. Τίποτε δεν απειλεί τον άνθρωπο περισσότερο από τον ίδιο του τον εαυτό.

Η τυφλή πίστη, η άλογη, άκριτη, αναπόδεικτη, ανεξέταστη, αβασάνιστη, ανέλεγκτη, ανεύθυνη, ανόητη, ανάξια, απόλυτη, ακλόνητη, αναντίρρητη, υιοθέτηση και αντιμετάθεση εικασιών ως γεγονότων, υποθέσεων ως δεδομένων, μύθων ως ιστοριών, φαντασίας ως πραγματικότητας, ψεύδους ως αλήθειας, αυτή η τυφλή πίστη, που αρνείται τον ορθό λόγο, που κλίνει την πόρτα στη βάσανο του ελέγχου και της απόδειξης, που εξοστρακίζει τον σκεπτικισμό, η τυφλή πίστη που στραγγίζει τον ανθρώπινο νου από το οξυγόνο της γνώσης και τον ποτίζει με το δηλητήριο της άγνοιας, ενδεδυμένης ως άνωθεν δήθεν “αποκάλυψης”, αυτή η τυφλή πίστη που συσκοτίζει το νου, που συγκαλύπτει το φως, που ανδραποδίζει την ανθρωπιά μας, αυτή η τυφλή πίστη που φτιάχνει μεσίες και παρίες, που τυφλώνει τους πιστεύσαντες και τους πλανεύει να πείθονται ότι είναι οι μόνοι ειδότες, αυτή η τυφλή πίστη και όσα οδηγούν σε αυτήν είναι σήμερα στο ειδώλιο του πανανθρώπινου δικαστηρίου της κοινής μας συνειδήσεως.

Διότι, τί είναι που όπλισε τους φανατικούς της Νίμροντ, να συνθλίψουν μνημεία της ανθρωπότητας, ή να αποκεφαλίσουν αθώους, τί είναι που όπλισε τους Τάλιμπαν να φονεύσουν μαθητές και μαθήτριες στο Πακιστάν, ή να καταστρέψουν έργα τέχνης στο Αφγανιστάν, τί όπλισε την αλ καΐντα την 11^η του Σεπτέμβρη, τί όπλισε παλιότερα την ιερά εξέταση με το κάψιμο χιλιάδων αθώων, τί όπλισε φανατικούς πρωτοχριστιανούς που κατέστρεψαν αρχαίους ελληνικούς ναούς και μνημεία! Πού αρχίζει και πού τελειώνει αυτή η λίστα της ντροπής, η λίστα των φρικαλεοτήτων που τέλεσαν ανθρωπόμορφα τέρατα ωθούμενοι διαχρονικά και σε κάθε περίπτωση από την ακλόνητη πεποίθηση της ορθότητας της άλογης και ανορθολογικής δοξασίας τους; Αν όχι η τυφλή πίστη, τι;

Όμως μη γελιόμαστε! Μή συγχωρούμε τη δική μας αθώα “μετριοπαθή” πίστη ως ευλαβή, ενώ καταδικάζουμε την του γείτονα ως τυφλή και ειδεχθή. Διότι η όποια πίστη (μετριοπαθείς ή όχι) βρίσκεται πάντα εξ ορισμού στον αντίποδα της γνώσης. Ώστε δεν υπάρχει πίστη που δεν εμπεριέχει την τύφλωση. Κάθε πίστη είναι τυφλή πίστη. Κάθε πίστη συνιστά υποταγή στον αταβισμό και την δεισιδαιμονία, και αρνείται το ανθρώπινο δύνασθαι και το κλέος της φύσης μας. Κάθε πίστη στέκεται απέναντι στον ορθό λόγο. Κάθε πίστη είναι χλεύη και ύβρης προς την βαθύτερη ουσία της ανθρωπιάς μας. Η ηθική απαξία της τυφλής πίστης δεν κρίνεται από την ανεκτικότητα ή τη μετριοπάθεια του φορέα της ή τα αντίθετα τους, αλλά αυτοτελώς, ως ολισθηρή παρέκβαση από τον ίσιο δρόμο της λογικής και της απόδειξης. Διότι η τυφλή πίστη ενός ανεκτικού, φιλάνθρωπου υποκειμένου έχει κοινά χαρακτηριστικά με την τυφλή πίστη ενός μισάνθρωπου φανατικού ταλιμπάν. Θα πει κανείς, μα κρίνεται κανείς από τις πράξεις του, όχι από τις δοξασίες του. Αναμφίβολα. Αλλά η υποταγή στη μεταφυσική, η πρόκριση της πίστης έναντι της γνώσης, αποτελεί πράξη. Για αυτή την πράξη κρινόμαστε.

Ένας αιμοσταγής δολοφόνος στο βόρειο Ιράκ δεν συγκρίνεται με τη μητέρα Τερέζα! Όμως αμφότεροι βαρύνονται από μια κοινή αμαρτία: η παραίτηση από την λογική συνιστά παραίτηση από την ανθρώπινη φύση, συνιστά διαστροφή της φύσης του ανθρώπου. Η παραίτηση από τη λογική, και η αποδοχή έστω μιάς αναπόδεικτης εικασίας ως αλήθειας συνιστά παραβίαση της κερκόπορτας που οδηγεί στον ολισθηρό κατήφορο που άγει στην αποκτήνωση του φανατισμού.

Το αυτό δεν ισχύει μόνο στα πλαίσια των μεταφυσικών δοξασιών και της θρησκείας, αλλά και στην πολιτική. Η απόσταση από τον ιδεολόγο Τρότσκι στον αιμοσταγή Στάλιν, η απόσταση από τον Νίτσε του υψηλόφρονου κλασσικισμού στον Χίτλερ του ολοκαυτώματος, είναι ελάχιστη. Όπως είναι πάντα η απόσταση από τις καλές προθέσεις προς τα χειρότερα εγκλήματα, από την αντίσταση στα μνημόνια για μια ελπιζόμενη καλύτερη ζωή, μέχρι την έξoδο από το ευρώ και την βέβαιη κόλαση. Διότι όποτε ξεστρατίζουμε από τον ίσιο δρόμο της λογικής, της σύνεσης, της απόδειξης και του σκεπτικισμού, γκρεμιζόμαστε στο έρεβος των απόλυτων “αληθειών”, των απόλυτων “βεβαιοτήτων”, της απόλυτης “γνώσης”, των συνθημάτων και των συναισθημάτων, που υποκρύπτουν αναλήθειες, αβεβαιότητας και άγνοιες, και τότε αλίμονο, είναι απλά θέμα τύχης αν θα εξέλθουμε στο άλλο άκρο αυτού του σκοτεινού τούνελ ως αγαθοεργή και φιλάνθρωπος μητέρα Τερέζα, ή ως αιμοσταγής ταλιμπάν. Διότι τέτοια φιλανθρωπία και μισανθρωπία ελέγχονται ομοίως και πρωταρχικά ως προς την εξωλογική εκκίνηση τους, και όχι μόνο ως προς την αγαθή ή στυγερή τους κατάληξη.

Τόσο σε επίπεδο φιλοσοφικό, όσο και σε επίπεδο πολιτικό μπορούμε καλύτερα, αρκεί να ζητούμε απόδειξη και αδρά επιχειρήματα, και αρκεί να δυσπιστούμε στα ευχολόγια και τους ανέξοδους αφορισμούς. Αν το έθετε κανείς με θρησκευτικούς όρους (μακράν εμού κάτι τέτοιο) η τυφλή πίστη είναι το “προπατορικό αμάρτημα”. Η υποταγή στη μεταφυσική είναι η “πτώση” του ανθρώπου. Η υπέρβαση από αυτήν, είναι ο αναγκαίος όρος για να συμφιλιωθεί ο άνθρωπος με την βαθύτερη ουσία της φύσης του, να σταθεί όρθιος στα πόδια του και να εμπιστευτεί τη δύναμη της λογικής και των αισθήσεων του που τον κρατούν σε επαφή με την πραγματικότητα, ώστε να ξαναβρεί το δρόμο του στο επικό ταξίδι προς τα άστρα και την αληθινή ελευθερία.